Doanh nghiệp Việt cần làm gì để thực hành ESG hiệu quả và đúng chuẩn quốc tế
Thực hành ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) đang trở thành yêu cầu không thể thiếu đối với các doanh nghiệp muốn tham gia và giữ vững vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong bối cảnh các tập đoàn đa quốc gia, hệ thống bán lẻ quốc tế và nhà nhập khẩu chiến lược ngày càng khắt khe với các tiêu chuẩn về phát triển bền vững, ESG không chỉ là một xu hướng mà đã trở thành điều kiện tiên quyết, là “tấm hộ chiếu” để doanh nghiệp Việt hội nhập sâu rộng và cạnh tranh một cách công bằng, minh bạch. Việc tuân thủ ESG không còn mang tính hình thức, mà cần được doanh nghiệp tiếp cận một cách có hệ thống, bài bản, phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế.
 |
| Thực hành ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) đang trở thành yêu cầu không thể thiếu đối với các doanh nghiệp muốn tham gia và giữ vững vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. - (Ảnh minh họa) |
Để thực hành ESG hiệu quả, trước hết, doanh nghiệp cần tự đánh giá mức độ sẵn sàng của mình dựa trên ba trụ cột chính. Về môi trường, cần kiểm kê phát thải khí nhà kính theo các cấp độ Scope 1, 2 và 3, xây dựng lộ trình giảm phát thải phù hợp với tiêu chuẩn GHG Protocol hoặc ISO 14064, đồng thời áp dụng các giải pháp đo lường như dấu chân carbon của sản phẩm (CFP) theo ISO 14067. Quản lý hiệu quả vòng đời sản phẩm (LCA), xử lý chất thải và tiêu thụ năng lượng theo chuẩn ISO 14001 và ISO 50001 cũng là những yếu tố then chốt. Về mặt xã hội, doanh nghiệp cần có chính sách rõ ràng về nhân quyền, đảm bảo điều kiện lao động an toàn theo tiêu chuẩn SA8000 hoặc ISO 45001, tuyệt đối không sử dụng lao động cưỡng bức hoặc trẻ em, đồng thời triển khai các hoạt động đào tạo nội bộ và đóng góp cộng đồng có tính lâu dài, thực chất. Về quản trị, doanh nghiệp cần công khai minh bạch các thông tin tài chính, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chống tham nhũng, thành lập hội đồng ESG chuyên trách và công bố báo cáo ESG định kỳ theo chuẩn quốc tế như GRI hoặc CSRD. Việc tích hợp công nghệ số như ERP, blockchain hay hệ thống truy xuất thông minh không chỉ giúp dữ liệu ESG được kiểm soát chính xác mà còn là điểm cộng lớn trong mắt các nhà đầu tư và đối tác quốc tế.
Song song với việc chuẩn hóa nội lực, doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý đến các quy định pháp lý ESG đang ngày càng siết chặt từ các thị trường xuất khẩu chủ lực. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU buộc doanh nghiệp khai báo phát thải GHG nếu không muốn bị đánh thuế cao, trong khi quy định EUDR cấm nhập khẩu các sản phẩm khai thác từ rừng bị phá trái phép. Hàng loạt luật chuỗi cung ứng tại Mỹ, Đức, Nhật Bản, Trung Quốc cũng yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh tính minh bạch và trách nhiệm xã hội trong toàn bộ quy trình sản xuất. Đặc biệt, khi EU triển khai Thỏa thuận Xanh và Chỉ thị báo cáo phát triển bền vững (CSRD), ngay cả các doanh nghiệp ngoài khối như Việt Nam cũng phải cung cấp dữ liệu ESG định lượng, bao gồm phát thải khí nhà kính, sử dụng tài nguyên, tác động đa dạng sinh học, bình đẳng giới và quản trị minh bạch. Việc không đáp ứng các tiêu chuẩn này sẽ khiến doanh nghiệp bị loại khỏi chuỗi cung ứng, mất cơ hội tiếp cận các gói thầu và dòng vốn quốc tế.
Bên cạnh tính tuân thủ, ESG còn mang lại lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Hiện nay, nhiều tập đoàn lớn đã tích hợp ESG vào hệ thống đánh giá nhà cung cấp, bên cạnh các tiêu chí truyền thống như giá cả, chất lượng và thời gian giao hàng. Những doanh nghiệp có dấu chân carbon rõ ràng, sử dụng năng lượng tái tạo, xe điện, bao bì tái chế, hay sở hữu các chứng chỉ xã hội như BSCI, WRAP… sẽ được ưu tiên trong các gói thầu chiến lược, thậm chí còn vượt qua cả những đối thủ mạnh về giá. ESG không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh thương hiệu mà còn mở rộng cơ hội tiếp cận các dòng vốn xanh, tín dụng ưu đãi và quỹ đầu tư bền vững.
Đặc biệt, trong kỷ nguyên mà gian lận môi trường và “tẩy xanh” bị lên án mạnh mẽ, thực hành ESG trung thực và có kiểm chứng sẽ là nền tảng bảo vệ doanh nghiệp khỏi những rủi ro pháp lý và khủng hoảng truyền thông. Các giải pháp công nghệ như blockchain, mã QR, hệ thống truy xuất nguồn gốc đang trở thành công cụ hiệu quả để doanh nghiệp chứng minh tính chính danh trong chuỗi giá trị toàn cầu. Minh bạch không còn là lựa chọn mà là một phần tất yếu của hệ giá trị kinh doanh hiện đại.
Như các chuyên gia đã nhấn mạnh, ESG không chỉ là một tập hợp tiêu chuẩn kỹ thuật hay nghĩa vụ báo cáo. Đó là biểu hiện rõ ràng của một tư duy phát triển mới, nơi đạo đức kinh doanh, hiệu quả thị trường và trách nhiệm xã hội cùng song hành. Khi ESG đã trở thành ngôn ngữ chung của thương mại quốc tế, doanh nghiệp Việt cần không chỉ hiểu, mà phải vận dụng và làm chủ ngôn ngữ ấy một cách nghiêm túc, bài bản. Chính từ đó, doanh nghiệp mới có thể đứng vững trong hành trình hội nhập, phát triển bền vững và bứt phá trên bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tẩy xanh (Greenwashing): Rủi ro pháp lý và mất uy tín trong thời đại minh bạch
Trong thời đại mà minh bạch và trách nhiệm đang trở thành chuẩn mực toàn cầu, bất kỳ hành vi đánh tráo nhận thức nào về môi trường cũng đều tiềm ẩn những rủi ro nghiêm trọng. Greenwashing – hay còn gọi là tẩy xanh – không còn là khái niệm mơ hồ trong truyền thông tiếp thị, mà đã trở thành một mối đe dọa thực sự đối với sự tồn tại của doanh nghiệp trong nền kinh tế xanh. Thay vì thực hiện các cải tiến thực chất, nhiều tổ chức đã chọn cách tô vẽ hình ảnh "xanh" thông qua những tuyên bố thiếu căn cứ, phóng đại hoặc khó kiểm chứng về lợi ích môi trường, tạo ra sự hiểu lầm cho người tiêu dùng và nhà đầu tư. Những khẩu hiệu như “thân thiện môi trường”, “100% tái chế”, “trung hòa carbon” xuất hiện ngày càng nhiều mà không đi kèm với bất kỳ dữ liệu khoa học hay chứng nhận độc lập nào.
 |
| Tẩy xanh hay rửa xanh (greenwashing) là một thuật ngữ được hiểu là hành vi quảng bá sai lệch hoặc gây hiểu lầm về lợi ích đối với môi trường. - (Ảnh: kinhtemoitruong) |
Điểm đáng lo ngại là không ít doanh nghiệp thực hiện các hành vi tẩy xanh trong tâm thế chủ quan, coi đó như một chiến lược tiếp thị hợp thời mà thiếu kiến thức pháp lý và chuyên môn ESG. Hệ quả là khi bị bóc trần, hậu quả không chỉ dừng lại ở việc mất lòng tin từ người tiêu dùng, mà còn kéo theo các thiệt hại nặng nề về tài chính, bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, hoặc thậm chí vướng phải kiện tụng và xử phạt từ cơ quan quản lý. Trong một thế giới nơi ESG ngày càng được kiểm soát chặt chẽ, doanh nghiệp không thể “diễn kịch xanh” một cách tùy tiện.
Thực tiễn quốc tế cho thấy các nước phát triển đã triển khai nhiều cơ chế pháp lý nhằm kiểm soát và trừng phạt hành vi tẩy xanh. Tại châu Âu, kể từ năm 2021, Liên minh châu Âu đã ban hành Kế hoạch hành động chống greenwashing, yêu cầu mọi tuyên bố môi trường phải được chứng minh bằng dữ liệu khoa học rõ ràng, đồng thời đưa ra Dự thảo Chỉ thị về Tuyên bố Xanh (Green Claims Directive) – trong đó nghiêm cấm việc sử dụng những cụm từ như “xanh hoàn toàn”, “bền vững 100%”, hay “trung hòa carbon” nếu không có kiểm định từ bên thứ ba độc lập (Theo tờ Politico ngày 20/6, Ủy ban châu Âu (EC) sẽ chính thức rút lại dự thảo Chỉ thị về tuyên bố xanh - một đề xuất từng được kỳ vọng sẽ ngăn chặn tình trạng "greenwashing" (tuyên bố sai lệch về thân thiện môi trường) trong giới doanh nghiệp. Động thái diễn ra chỉ một ngày làm việc trước khi vòng đàm phán cuối cùng giữa các quốc gia EU và Nghị viện châu Âu dự kiến được tổ chức.). Singapore ban hành Hướng dẫn quảng cáo xanh, cấm tuyệt đối các hình ảnh gây hiểu nhầm hoặc thiếu minh bạch về vòng đời sản phẩm. Nhật Bản xử lý greenwashing theo Luật Cạnh tranh không lành mạnh, còn Mỹ thậm chí đã lập đơn vị chuyên trách trong Ủy ban Chứng khoán (SEC) để điều tra các tuyên bố ESG giả mạo trong các quỹ đầu tư.
Tại Việt Nam, mặc dù thuật ngữ "tẩy xanh" đã bắt đầu xuất hiện trong thảo luận học thuật và truyền thông chuyên ngành, nhưng khung pháp lý vẫn chưa có quy định rõ ràng để kiểm soát hành vi này một cách hiệu quả. Một số quy định liên quan rải rác trong Luật Bảo vệ môi trường, Luật Quảng cáo, Luật Cạnh tranh hay Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nhưng còn thiếu các tiêu chí cụ thể về chứng minh tác động môi trường, quy trình kiểm định và cơ chế xử phạt rõ ràng. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam – đặc biệt là trong các lĩnh vực như thời trang, xây dựng, thực phẩm, và thương mại điện tử – đã bị dư luận chỉ ra việc sử dụng các cụm từ "xanh hóa", “sản phẩm tái chế” hay “sạch 100%” mà không có tài liệu chứng minh đi kèm. Đây là một lỗ hổng cần được nhận diện và lấp đầy nhanh chóng.
Về mặt bản chất, tẩy xanh không chỉ đơn thuần là vấn đề truyền thông mà còn là hành vi xâm phạm niềm tin công chúng và bóp méo thị trường cạnh tranh lành mạnh. Trong bối cảnh tài chính xanh, tín dụng ESG và các dòng vốn quốc tế ngày càng chú trọng đến yếu tố minh bạch, bất kỳ sai phạm nào trong báo cáo ESG hay hoạt động môi trường đều có thể trở thành vật cản lớn khiến doanh nghiệp bị từ chối tiếp cận nguồn vốn, đánh tụt điểm xếp hạng ESG hoặc thậm chí bị cấm tham gia các gói thầu xuất khẩu. Khi báo cáo phát thải, truy xuất nguồn gốc và chỉ số phát triển bền vững đã trở thành "ngôn ngữ kỹ thuật" bắt buộc trong giao thương toàn cầu, sự trung thực và kiểm chứng chính là tấm khiên bảo vệ thương hiệu. Không ai còn dễ dàng tin vào những lời hứa "xanh" nếu thiếu minh bạch và dữ liệu đáng tin cậy đi kèm.
Chính vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi cách nhìn nhận về ESG và greenwashing. Việc “xanh thật” không chỉ là sự đáp ứng một xu thế toàn cầu, mà là điều kiện sống còn để duy trì thị phần và uy tín. Cần sớm rà soát toàn bộ nội dung truyền thông xanh – từ bao bì, quảng cáo đến báo cáo thường niên – và đảm bảo rằng mọi tuyên bố đều có thể chứng minh bằng dữ liệu khoa học hoặc được xác nhận bởi bên kiểm định độc lập. Những thuật ngữ như “bền vững”, “thân thiện môi trường” không nên sử dụng nếu không có cơ sở. Đồng thời, đầu tư vào các hệ thống đo lường ESG nội bộ, tích hợp công nghệ theo dõi và tăng cường năng lực lập báo cáo minh bạch chính là hành động thiết thực nhất để doanh nghiệp chuyển mình trong thời kỳ chuyển đổi xanh toàn cầu.
Khi ESG đang trở thành chuẩn mực đạo đức kinh doanh, greenwashing không còn là một lỗi lầm nhẹ nhàng trong truyền thông, mà là hành vi sai phạm có thể gây tổn thất lớn. Hành trình xây dựng niềm tin bền vững không thể dựa trên những lớp vỏ ngụy trang, mà phải bắt đầu từ sự thành thật và chuẩn mực trong từng hành động nhỏ. Trong thời đại minh bạch, chỉ những doanh nghiệp trung thực, có trách nhiệm và biết kiểm chứng chính mình mới có thể tiến xa và trụ vững.
