Mọi thứ được định hình rõ khi ta bắt đầu biết đến ý niệm của những gì thân thuộc, là khi học xong, về đó. Là khi đi ra đồng, về đó. Là khi đi bất cứ nơi đâu, về đó. Có thể sau này khi khuất núi, cũng về đó...
Tóm lại, nhà là nơi để về.
Một nơi để trọ giữa cái nhân gian bao la này, hạn hữu nhưng gắn kết, đó là nhà.
Nhà của ta, thơ ấu của ta, những thân thuộc của ta, những yêu thương của ta, cũng có thể là những đau buồn của ta, và hạnh phúc của ta.
Ừ thì ta lớn để mà đi, nên cứ mỗi lần đi mỗi lần về, lại thêm một lần xa cách. Rồi ai cũng tách ra, để lại có những ngôi nhà riêng của mình. Để lại thêm một vòng cuộc đời để chờ đợi những lứa người mới đi để mà về.
Nhưng nhà trong ký ức, thì chỉ là một. Đó là nguồn cội. Là người Việt, hai chữ nguồn cội sâu thẳm lắm. Nhiều khi được khơi gợi ở một khoảnh khắc bất ngờ nghe lại một câu ru đâu đó; được gọi về chỉ vì sống lại một ký ức nào đó. Nhất là mỗi dịp Tết đến.
-----------------
Căn nhà xưa này trước đây bố tôi làm ra nó. Đó là căn nhà gỗ 3 gian, bằng gỗ lim. Những năm 80, căn nhà đó đã là lớn lắm. Anh em chúng tôi hay trèo lên cột, viết một số sự kiện quan trọng đáng nhớ của gia đình lên kèo.
Chúng tôi lớn lên, căn nhà dần bé lại. Rồi cuộc sống thay đổi, nhà cao cửa rộng, căn nhà của bố nhỏ và cũ đi giữa muôn vàn nhà lầu nhà to của cuộc sống nông thôn đương đại.
Nhưng, căn nhà với tuổi thơ tôi quá vừa vặn. Nơi đó, bố cho tôi một ô cửa đón gió mỗi trưa hè, ngắm mưa những chiều muộn và ngắm trăng những đêm rằm. Chính ô cửa ấy đã mở ra những áng văn đầu tiên của tôi, để rồi áng văn ấy dẫn tôi đi qua nao nẻo đường xa, đến tận bây giờ.
Ngày bố vào bệnh viện, ông nhớ đau đáu căn nhà ấy. Ông đòi được về, nếu có phải chết cũng chết trong căn nhà mà ông đã làm ra. Cuối cùng thì ông về đó, nhìn lại những đạo lý con người một lần nữa trong những tháng ngày trọng bệnh rồi chào tạm biệt tất cả, đúng vào một ngày miền Trung trở lạnh.
Khi bố đi, trong một lần mơ, tôi mơ thấy bố đang đục đẽo trước căn nhà ấy nhưng tất cả đều được chỉnh trang lại bằng gỗ. Vâng, giấc mơ của tôi nhưng cũng là ước mơ của đời bố: phải có một căn nhà to, rộng...
********
Bố mất 5 năm, tôi chỉnh trang lại căn nhà xưa. Tôi không làm ra một căn nhà mới hoàn toàn, mà chỉnh trang lại từ căn nhà gỗ của bố: nối mái, nối kèo, nối cột, đẩy căn nhà lên cao, kéo rộng thành 5 gian và xây lại theo lối kiến trúc cổ Bắc Bộ.
Xưa bố từng nói, chúng tôi con cháu nhà quan, có cốt cách hàn sĩ, nên nơi ăn chốn ở phải có một không gian đẹp đẽ uy nghiêm cho tổ tiên. Chỉ tiếc những khi bố còn sống, tôi chưa thực hiện được khát vọng ấy. Khi mình có điều kiện để làm, thì bố đã khuất núi mất rồi...
Cuốn thư ở gian thờ tổ tông, tôi lấy chữ “Tiên trù, cựu đức” (Đất cũ, đức xưa). Cặp câu đối tôi lấy chữ: Hữu khai tất tiên, minh đức giả viễn hỹ/ Khắc xương quyết hậu, kế tự kỳ hoàng chi (Lớp trước mở mang, đức sáng lưu truyền vĩnh viễn/ Đời sau tiếp nối, phúc cao thừa kế huy hoàng)
Không biết lớp con cháu sau có hiểu không, nhưng tôi hiểu, trong thẳm sâu tiên tổ, cha ông sẽ hiểu những gì tôi dâng kính.
Căn nhà xưa được làm lại, to rộng, có không gian linh tự cho tổ tiên. Bố cũng ở đó, gần gũi, thân thương nhìn cháu con sum vầy mỗi dịp. Phía trước có chỗ để mẹ tôi ngồi ngắm khu vườn đầy mộc hương ngát từ mùa Thu và lửa lựu lập loè đơm bông rực rỡ vào mùa hè.
********
Căn nhà xưa cũng là chốn đi về của tôi. Ở đó, tôi có một không gian riêng sống với ấu thơ, có mảnh vườn nhỏ rực vàng hoa cải; có giếng nước trong tôi đã tắm gội suốt những tháng ngày khờ dại; có cả một vườn hoa từ nhỏ đã khát khao trồng.
Tôi về ghép những mảnh ký ức lại thành một đời sống vô hình, cất giữ sâu trong tim và nhói lên những lúc nào hình ảnh người đàn ông mặc áo dạ dài đạp xe đi trong mưa phùn ngày giáp Tết.
Nhà đã nhiều năm, tôi đứng vọng trước hiên mưa Xuân thì thầm vào không gian: "Bố ơi, về ăn Tết với con nhé". Thương bố, cả cuộc đời dành dụm rồi vo tròn những được mất đời người cần kiệm như ngôi nhà chỉ to được có từng đấy. Để rồi đi khi con cái bắt đầu chớm nở những niềm vui mới trong sự nghiệp.
Tôi không biết gọi tên nơi tôi được sinh ra là gì ngoài hai chữ “cố hương”, không biết gọi tên nơi mình có một ký ức không đủ đầy ở đó là gì ngoài ba chữ “căn nhà xưa”. Ở đó, có những quãng đời buồn nhiều hơn vui, nhưng buồn cũng đã qua.
Khi yêu thương cất tiếng, tất cả mọi thứ đều ấm áp. Căn nhà xưa là thế!
