Vành đai 2.5 và thực trạng thiếu không gian xanh tại Hà Nội đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc tuân thủ quy chuẩn cây xanh đô thị, hướng tới phát triển đô thị xanh – thông minh – bền vững.
Bức tranh không gian xanh dang dở giữa lòng đô thị hóa Hà Nội
Hơn 10 năm kể từ khi được phê duyệt và khởi công, tuyến đường Vành đai 2.5 – trục giao thông chiến lược đi qua các quận trung tâm như Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh Xuân – vẫn chưa thể hoàn thiện. Nhiều đoạn tuyến mới chỉ hiện diện trên bản vẽ hoặc thi công dở dang, thậm chí bị bỏ hoang, biến thành những khoảng trống nhếch nhác giữa lòng đô thị.
 |
| Dự án đầu tư xây dựng đường 2,5 (đoạn từ đầm Hồng đến quốc lộ 1A) do liên danh Công ty cổ phần Kinh doanh phát triển nhà và đô thị Hà Nội và Công ty TNHH Xây dựng công trình Hoàng Hà. - (Ảnh Phạm Hùng) |
Dự án được khởi công từ năm 2014 với tổng mức đầu tư hơn 1.300 tỉ đồng, nhưng sau hơn một thập kỷ, công trường vẫn trong tình trạng ngổn ngang. Trong tổng chiều dài 1,6km, chỉ một đoạn ngắn từ nút giao ngõ 192 Lê Trọng Tấn đến phố Trần Nguyên Đán được thảm nhựa mặt đường; phần lớn còn lại chưa thể triển khai do vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, tình trạng tái lấn chiếm và việc chưa được gia hạn hợp đồng BT.
Tình trạng mặt đường lồi lõm, rác thải ngập ngụa và hạng mục cầu L3 qua sông Lừ “đắp chiếu” nhiều năm đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống và giao thông của người dân địa phương. Từ năm 2020, cả 3 gói thầu của dự án buộc phải tạm dừng do hợp đồng BT hết hiệu lực và chưa được gia hạn, trong khi các vướng mắc về mặt bằng vẫn chưa được giải quyết triệt để.
 | ||
|
Trước tình hình đó, ngày 9/5/2025, Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình giao thông Hà Nội – ông Ngô Ngọc Vân – đã ký phụ lục hợp đồng BT 02.2025 theo ủy quyền của Chủ tịch UBND TP Hà Nội. Hợp đồng được ký với liên danh nhà đầu tư gồm Công ty CP Kinh doanh phát triển nhà và Đô thị Hà Nội và Công ty TNHH Xây dựng công trình Hoàng Hà; doanh nghiệp dự án là Công ty TNHH Đầu tư xây dựng Hoàng Mai – Hà Nội. Theo đó, hợp đồng BT được gia hạn đến hết quý I/2026, chủ yếu để xử lý các vướng mắc liên quan đến giải phóng mặt bằng.
UBND TP Hà Nội cũng đã chỉ đạo tái khởi động dự án vào ngày 27/5/2025, nhằm đảm bảo tiến độ thi công đồng bộ với thời điểm thông xe hầm chui Kim Đồng – Giải Phóng trong cùng năm.
Tuy nhiên, hiện nay nhiều khu đất thuộc dự án chưa được khai thác hiệu quả đang bị người dân tận dụng làm nơi tập kết rác, phế liệu và vật liệu xây dựng, gây mất mỹ quan đô thị và ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống. Không gian xanh – yếu tố sống còn với các đô thị có mật độ dân cư cao như Hà Nội – đang bị thu hẹp, thậm chí hoàn toàn vắng bóng tại những đoạn tuyến chưa hoàn thiện.
 |
| Điểm tập kết phế thải vật liệu xây dựng trên đường vào dự án bệnh viện đa khoa Thanh Xuân gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến không gian xanh trong khu vực. - (Ảnh Phạm Hùng) |
Tình trạng kéo dài khiến tuyến đường vốn được kỳ vọng giải quyết ùn tắc, kết nối liên vùng trở thành “điểm nghẽn” trong quy hoạch giao thông đô thị hiện đại. Điều này không chỉ làm gián đoạn chiến lược phát triển hạ tầng bền vững mà còn đặt ra dấu hỏi lớn về tầm nhìn quy hoạch, năng lực quản lý và trách nhiệm của các cơ quan liên quan đối với chất lượng không gian sống của người dân Thủ đô.
Quy chuẩn cây xanh đô thị và yêu cầu bắt buộc trong các dự án giao thông tại Hà Nội
Theo Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; Ban chấp hành Trung ương Đảng đặt ra nhiệm vụ chú trọng cải thiện chất lượng không khí, cây xanh, không gian vui chơi, giải trí trong các đô thị, khu dân cư, nhất là các thành phố lớn.
Tại Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Chính trị một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của cây xanh đô thị. Trong đó đặt ra mục tiêu đến năm 2025 diện tích cây xanh bình quân trên mỗi người dân đô thị đạt khoảng 6-8m2/người; đến năm 2030 đạt khoảng 8-10m2/người.
 |
| Bộ Chính trị một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của cây xanh đô thị trong việc cải thiện chất lượng không khí, không gian xanh vui chơi, giải trí trong các đô thị, khu dân cư, nhất là các thành phố lớn. Trong đó đặt ra mục tiêu đến năm 2025 diện tích cây xanh bình quân trên mỗi người dân đô thị đạt khoảng 6-8m2/người; đến năm 2030 đạt khoảng 8-10m2/người. |
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tham gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững của Liên Hợp quốc (SDGs). Theo đó, tại Quyết định số 622/QĐ-TTg ngày 10/5/2017, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Xây dựng triển khai thực hiện SDG 11.7 về bảo đảm tiếp cận không gian công cộng xanh, an toàn và thân thiện cho toàn dân.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm đô thị ngày càng gia tăng, quy chuẩn cây xanh trong các dự án hạ tầng không chỉ là yếu tố làm đẹp mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 07:2023/BXD về công trình hạ tầng kỹ thuật và QCVN 01:2019/BXD thay thế QCXDVN 01:2008 được ban hành theo Quyết định số 04/2008/QĐ-BXD ngày 03/04/2008 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng và QCVN 14:2009/BXD được ban hành theo Thông tư số 32/2009/TT-BXD ngày 10/09/2009 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng, mỗi tuyến đường đô thị phải bảo đảm hệ số cây xanh tối thiểu, có hành lang xanh, dải phân cách trồng cây bóng mát, bồn hoa, và các khoảng không sinh thái cân bằng.
Tại Hà Nội, Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đã nhấn mạnh vai trò của không gian cây xanh, coi đây là yếu tố cốt lõi để hướng tới một đô thị xanh – văn minh – hiện đại. Tuy nhiên, khảo sát thực tế tại nhiều tuyến đường, đặc biệt cho thấy quy hoạch cây xanh chưa được triển khai đúng mức.
Ngày 11/3, Sở Xây dựng Hà Nội đã phối hợp với các đơn vị liên quan, kiểm tra hiện trạng quản lý, duy trì hệ thống cây xanh tại Đại lộ Thăng Long, Võ Văn Kiệt, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Sa và Trường Sa có hiện tượng đốt rác trên dải phân cách, mái taluy làm ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển của hệ thống cây xanh, thảm cỏ. Một số trục đường khi cắt cỏ chưa vận chuyển rác về điểm tập kết, gây mất mỹ quan đô thị và nguy cơ cháy, mất an toàn hành lang giao thông.
Theo báo cáo của Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật TP. Hà Nội, trên một số tuyến đường xuất hiện tình trạng cây bóng mát bị chết, cọc bung, đai thép siết chặt vào thân cây; một số vị trí thường xuyên bị đổ rác thải gây mất vệ sinh môi trường; việc chăm sóc cây bụi, mảng, thảm cỏ trên một số tuyến phố chưa đảm bảo chất lượng, việc cắt tỉa chưa kịp thời làm mất mỹ quan đô thị.
Do đó, Sở Xây dựng đề nghị UBND các quận, huyện, thị xã Sơn Tây; các ban quản lý dự án và các chủ đầu tư khu đô thị, khu du lịch, khu công nghiệp tăng cường kiểm tra, giám sát việc duy trì chăm sóc thảm cỏ, cây bụi, vệ sinh môi trường trên địa bàn.
Theo đó, việc triển khai thực hiện chưa đúng mức không chỉ vi phạm tiêu chuẩn kỹ thuật mà còn gây mất cân bằng sinh thái, làm tăng hiệu ứng đảo nhiệt và ô nhiễm không khí. Người dân sinh sống gần tuyến đường không được hưởng lợi từ môi trường sống trong lành, dễ bị ảnh hưởng bởi bụi mịn, tiếng ồn và ánh sáng nhân tạo. Về lâu dài, sự thiếu hụt cây xanh còn khiến hệ thống thoát nước không hiệu quả do không có lớp phủ thực vật tự nhiên hỗ trợ.
Hà Nội đang đứng trước yêu cầu cấp bách cần siết chặt quy định bắt buộc đối với cây xanh trong các dự án hạ tầng giao thông, đặc biệt là yêu cầu về thiết kế đồng bộ từ đầu – tức tích hợp cây xanh vào thiết kế tuyến, chứ không phải "cấy ghép" sau khi hoàn tất phần xây dựng cơ bản. Cùng với đó là việc quy định tỷ lệ kinh phí tối thiểu dành cho hạng mục cây xanh, buộc các chủ đầu tư và nhà thầu thi công phải tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn cây xanh đô thị trong từng giai đoạn triển khai.
Tăng cường giám sát trồng cây đô thị: Giải pháp sống còn cho “lá phổi xanh” Thủ đô
 |
| Dự án đường Vành đai 2,5 chuẩn bị được thi công trở lại sau nhiều năm đắp chiếu vì vướng mặt bằng, chờ gia hạn phụ lục hợp đồng BT. Việc tăng cường giám sát không chỉ giúp nâng cao chất lượng cây xanh đô thị mà còn góp phần xây dựng hình ảnh một Hà Nội có không gian xanh, sạch, đẹp, đáp ứng nhu cầu sống trong môi trường lành mạnh của người dân.(Ảnh Phạm Hùng) |
Theo PGS.TS Đặng Văn Hà, Viện trưởng Viện Kiến trúc cảnh quan và cây xanh đô thị (Trường Đại học Lâm nghiệp) chia sẻ với báo chí, được biết hệ thống cây xanh bóng mát đường phố Hà Nội đa dạng về thành phần, nhiều nhất là các loài như: xà cừ, bằng lăng, lim xẹt… và đã chứng minh được sự thích nghi với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng, phát triển tốt, ít sâu bệnh. Tuy nhiên, hệ thống cây xanh ở Hà Nội hiện phải chịu nhiều áp lực do phát triển đô thị, hạ ngầm các công trình, nên diện tích đất dành cho trồng cây bị thu hẹp.
Về thiết kế trồng cây hiện nay, PGS.TS Đặng Văn Hà cho rằng, cần có sự quản lý thống nhất, đặc biệt ở các sở Xây dựng được giao quản lý về cây xanh thì phải có những đơn vị chuyên môn và có đủ lực lượng cán bộ chuyên trách, được đào tạo và có chuyên môn sâu về cây xanh. Tại các địa phương đang thiếu điều này vì lực lượng quản lý chưa có chuyên môn sâu. Cùng với đó, công tác dự báo, dự đoán đối với rủi ro cây xanh đô thị vẫn còn rất yếu.
Về kỹ thuật trồng cây ở đường phố đô thị, PGS.TS Đặng Văn Hà cũng cho rằng, cách trồng cây đô thị tại Việt Nam hiện đang có nhiều vấn đề. Thứ nhất, cây đưa vào trồng trong đô thị đặc biệt là ở các tuyến phố là cây giống chưa được ươm, trồng đúng cách. Ở các nước phát triển, một cái cây trước khi trồng trong đô thị thì phải nuôi dưỡng, ươm tạo trong các vườn ươm từ 8-10 năm, khi đạt tiêu chuẩn cây trồng đô thị thì mới đưa vào trồng. Còn tại Việt Nam, khi có dự án trồng cây, doanh nghiệp vào đấu thầu sau đó đến các vùng nông thôn, vùng rừng núi mua cây rồi mang đi trồng ngay. Vậy nên, quá trình sinh trưởng của những cây trồng này phần lớn không đạt chất lượng.(1)
Theo Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng), tỷ lệ cây xanh trên mỗi người dân tại các đô thị của Việt Nam ở mức thấp, chỉ từ 2 - 3 m2/người, trong khi chỉ tiêu xanh tối thiểu của Liên Hợp quốc là 10 m2 và chỉ tiêu của những thành phố hiện đại trên thế giới từ 20 - 25 m2/người. Điều này cho thấy, tỷ lệ cây xanh đô thị của Việt Nam chỉ bằng 1/5 - 1/10 của thế giới. Không gian xanh của Hà Nội so với các thành phố trên thế giới hoặc tiêu chuẩn do Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị thì đều quá thấp dù các khu đô thị mới của Thủ đô mới được xây dựng từ những năm 1990.
Một trong những giải pháp cần thiết trước mắt là đưa tiêu chuẩn cây xanh thành tiêu chí bắt buộc trong tất cả các giai đoạn thiết kế, thẩm định và nghiệm thu công trình giao thông. Cơ quan quản lý cần có bộ tiêu chí giám sát độc lập đối với mảng xanh đô thị, từ số lượng cây, chủng loại cây phù hợp đến mật độ, chiều cao và khả năng sinh trưởng.
Thành phố cũng cần thúc đẩy áp dụng các mô hình đô thị sinh thái kết hợp giao thông thông minh – nơi cây xanh, mặt nước, không gian công cộng được tích hợp với hạ tầng giao thông để vừa đáp ứng nhu cầu đi lại, vừa phục vụ mục tiêu sống xanh. Cần khuyến khích các sáng kiến trồng cây trên mái nhà, hành lang xanh trên các tuyến đường sắt đô thị, tạo các trục không gian mở tại khu dân cư lân cận tuyến giao thông.
Về lâu dài, Hà Nội nên nghiên cứu triển khai "Quỹ cây xanh đô thị", được hình thành từ ngân sách và đóng góp của doanh nghiệp, người dân để đầu tư vào việc trồng, chăm sóc và bảo tồn cây đô thị. Bên cạnh đó, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của cây xanh – không chỉ là "trang sức" cho đô thị mà là một phần sống còn của hệ sinh thái đô thị hiện đại.
Việc tăng cường giám sát công tác trồng cây xanh tại dự án Vành đai 2.5 là một yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo chất lượng môi trường đô thị và hướng đến mục tiêu phát triển bền vững. Thực tế cho thấy, nhiều hàng cây mới trồng tại các tuyến đường ở Hà Nội có chiều cao thấp, tán nhỏ, thậm chí có dấu hiệu thi công thiếu đồng bộ, sử dụng giống cây không đạt chuẩn hoặc quy trình trồng, chăm sóc chưa bảo đảm kỹ thuật.
Để khắc phục tình trạng này, cần áp dụng các biện pháp giám sát chặt chẽ từ khâu lựa chọn giống cây, quy trình trồng đến công tác chăm sóc sau trồng. Đặc biệt, việc lựa chọn cây trồng phải phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng và đảm bảo tính thẩm mỹ cho đô thị. Ngoài ra, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, đơn vị thi công và cộng đồng dân cư trong việc giám sát và bảo vệ cây xanh. Việc tăng cường giám sát không chỉ giúp nâng cao chất lượng cây xanh đô thị mà còn góp phần xây dựng hình ảnh một Hà Nội xanh, sạch, đẹp, đáp ứng nhu cầu sống trong môi trường lành mạnh của người dân.
Ghi chú:
(1).https://cand.com.vn/doi-song/hang-loat-cay-xanh-do-o-ha-noi-quy-trinh-trong-cay-lieu-co-phai-nguyen-nhan--i743315/
