Góp ý Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi): Hướng đến việc tạo môi trường phát triển cởi mở, minh bạch và bền vững

Hội thảo “Góp ý kiến Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi)” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) tổ chức vào sáng ngày 23/4 đã ghi nhận nhiều quan điểm sâu sắc về Dự thảo Luật này.

Hội thảo dưới sự chủ trì của Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh và Trưởng ban Ban Phổ biến kiến thức Liên hiệp Hội Việt Nam Lê Thanh Tùng.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh cho biết, Luật Báo chí (sửa đổi) năm 2016 đã tạo khung pháp lý cơ bản cho hệ thống báo chí cách mạng Việt Nam hoạt động hiệu quả.

Tuy nhiên, sau 8 năm, với bối cảnh và tình hình mới, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ đã tác động rất sâu rộng tới các hoạt động của báo chí, đòi hỏi phải có sự điều chỉnh, sửa đổi Luật Báo chí cho phù hợp hơn với điều kiện thực tiễn.

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) so với Luật Báo chí 2016 có một số điểm mới như: Cơ quan quản lý nhà nước về báo chí, bổ sung qui định để nâng cao trách nhiệm của cơ quan chủ quản, quy định chi tiết để phân biệt giữa báo và tạp chí, điều kiện cấp thẻ nhà báo…

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí 2016 cho phù hợp thực tiễn nhằm tạo hành tang pháp lý thuận lợi để báo chí hoạt động, phát triển; đồng thời khắc phục những tồn tại, bất cập; bổ sung quy định để điều chỉnh kịp thời những phát sinh trong thực tiễn là vô cùng cần thiết, nhất là trong bối cảnh Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay.

Theo Phó Chủ tịch Phạm Ngọc Linh, hệ thống báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến tri thức, công bố kết quả nghiên cứu, kết nối nhà khoa học với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, việc lấy ý kiến của các cơ quan báo chí trong hệ thống về Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) cho thấy trách nhiệm xây dựng chính sách, pháp luật cũng như thể hiện tiếng nói, đóng góp của các cơ quan báo chí trong hệ thống trong việc xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại.

Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh

Cần định danh rõ vai trò tạp chí khoa học

Theo Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Khoa học và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp Hội Việt Nam Lê Công Lương nhấn mạnh: "Tạp chí khoa học không thể bị xem như báo chí đơn thuần. Chúng cần được luật hóa rõ ràng với các quy định riêng về đội ngũ, nội dung, và cách thức vận hành".

Ông cũng cho rằng trong bối cảnh chuyển đổi số, các tạp chí khoa học cần được tạo điều kiện phát triển mô hình Open Access, xuất bản song ngữ và tích hợp hệ thống phản biện điện tử để nâng tầm uy tín học thuật và tăng khả năng hội nhập quốc tế.

Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Khoa học và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp Hội Việt Nam Lê Công Lương

Nhà xã hội học Phạm Bích San, đặt vấn đề từ chiều sâu xã hội: "Không có một nền khoa học phát triển nếu thiếu đi diễn đàn học thuật độc lập và minh bạch. Nếu tạp chí khoa học bị xem là công cụ phụ trợ thay vì trụ cột truyền thông học thuật, thì cả nền nghiên cứu sẽ thiếu đi nơi khẳng định giá trị và ghi nhận công sức của nhà khoa học".

Ông Phạm Bích San chỉ ra rào cản lớn cho sự phát triển của hệ thống tạp chí khoa học hiện nay:"Ở Việt Nam, cơ sở xã hội và cơ sở kinh tế để vận hành một tạp chí khoa học nghiêm túc còn yếu. Việc không có cơ chế tài chính bền vững, cùng với tình trạng bài báo kém chất lượng loại bỏ bài tốt đang là rào cản lớn cho sự phát triển của hệ thống tạp chí khoa học".

Cần cấp Thẻ Nhà báocho những người làm việc tại tạp chí khoa học

Nhà báo Đặng Đình Chấn - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Việt Nam hội nhập, cho rằng, với đề xuất không cấp thẻ nhà báo đối với những người làm việc tại tạp chí khoa học có thể dẫn đến hệ quả tiêu cực, đặc biệt là trong việc tiếp cận thông tin từ các cơ quan quản lý chuyên ngành.

“Hiện nay, các nhà báo làm việc tại tạp chí khoa học vẫn tham gia vào quá trình thu thập, xử lý thông tin và có nhiệm vụ truyền tải tri thức đến công chúng. Việc không cấp thẻ nhà báo có thể gây khó khăn cho họ trong quá trình tác nghiệp. Vì vậy, cần có sự phân loại rõ các tạp chí khoa học để từ đó giúp cho các cơ quan quản lý nhà nước giám sát, quản lý chặt chẽ hơn. Đối với các Trường/Viện hoặc các hội đặc thù như cơ khí, vật liệu... thì các tạp chí ở các đơn vị này hoàn toàn mang tính chuyên môn phục vụ cho hoạt động khoa học của các đơn vị nên có thể không cần tới việc cấp thẻ nhà báo. Còn đối với các tạp chí khoa học cần đến yếu tố xã hội cho các hoạt động chuyên môn của mình nên duy trì quy định cấp thẻ nhà báo. Nếu có điều chỉnh, chỉ nên giới hạn phạm vi tác nghiệp phù hợp với chức năng của họ, thay vì loại bỏ hoàn toàn quyền được cấp thẻ” - Nhà báo Đặng Đình Chấn nêu ý kiến.

Nhà báo Đặng Đình Chấn - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Việt Nam hội nhập

Đồng quan điểm, Nhà báo Trần Trọng An, Phó Tổng biên tập Tạp chí điện tử Gia Đình Mới cũng cho rằng dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đã thể hiện nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc hiện đại hóa quản lý báo chí, bảo vệ quyền tự do ngôn luận và thích ứng với không gian số. Tuy nhiên, để luật có hiệu lực thực tiễn cao, cần bổ sung các quy định chi tiết, minh bạch và cơ chế bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.

Theo ông Trần Trọng An, tạp chí khoa học không chỉ phục vụ đối tượng nội bộ mà còn hướng đến công chúng, đóng vai trò như một cầu nối giữa khoa học và xã hội. Những người thực hiện các bài viết, biên tập nội dung tại tạp chí khoa học thường xuyên phải thực hiện các hoạt động nghiệp vụ báo chí như thu thập thông tin, phỏng vấn chuyên gia, tham dự hội thảo khoa học, thậm chí điều tra để làm rõ các vấn đề khoa học có liên quan đến lợi ích công chúng. Đây đều là các hoạt động tương đồng với nghiệp vụ của nhà báo tại các cơ quan báo chí khác.

Việc cấp Thẻ Nhà báo sẽ giúp những người làm việc tại tạp chí khoa học được công nhận tư cách pháp lý khi thực hiện các nhiệm vụ báo chí, từ đó thuận lợi hơn trong việc tiếp cận nguồn thông tin, đặc biệt là từ các cơ quan nhà nước, tổ chức khoa học hoặc các sự kiện công khai (theo Điều 28, Khoản 2, điểm c và d). Điều này không chỉ nâng cao chất lượng thông tin mà còn đảm bảo tính chính xác và kịp thời của các bài viết khoa học phục vụ công chúng…

Nhà báo Trần Trọng An - Phó Tổng biên tập Tạp chí điện tử Gia Đình Mới

Nhà báo Nguyễn Văn Cảm - Phó Tổng biên tập tạp chí khoa học kỹ thuật Thú y đặt câu hỏi: Điều 2, Điểm 10 đã giải thích từ ngữ về “Tạp chí khoa học” là sản phẩm báo chí, nó liên quan đến Điều 28 Quyền và nghĩa vụ của nhà báo. Điểm 1 quy định Nhà báo là người hoạt động báo chí được cấp thẻ nhà báo nhưng Điều 29. Cấp, đổi, thu hồi thẻ nhà báo thì lại quy định “Những người làm việc tại tạp chí khoa học không được cấp thẻ nhà báo”?. Vì vậy cần làm rõ nhà báo là thế nào thì mới được cấp thẻ và làm tạp chí khoa học có phải là nhà báo không hay gọi bằng từ gì?

Cần chuẩn hóa từ ngữ trong Luật Báo chí để thực thi

Cũng theo Phó Tổng biên tập tạp chí Khoa học kỹ thuật Thú y Nguyễn Văn Cảm, trong Điều 2 các Điểm 1, 2, 4, 5, 6, 8 đều dùng từ “không gian mạng” nhưng khi giải thích ở Điểm 15 lại là “mạng xã hội”, liệu có cần giải thích từ “không gian mạng” nữa không?Điều 2 cần giải thích thêm “Hội nhà báo Việt Nam” vì Điều 11 có Quyền hạn Hội Nhà báo Việt Nam. Trong Điều 8 Luật báo chí năm 2016 viết rất rõ nên tham khảo viết lại điều này; Điều 3, Điểm 1 “Báo chí …..hoạt động theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”. Từ “nhân văn” trong câu nên bỏ vì trừu tượng và Điểm này đã được giải thích rõ ở Điểm 3 điều này; trong Dự thảo Luật Báo chí còn nhiều Điều ghi là “Chính phủ quy định chi tiết điều này”, như vậy khi Luật Báo chí được ban hành lại phải chờ nhiều Điều Chính phủ quy định thì mới thực hiện được vv……

Nhà báo Nguyễn Văn Cảm - Phó Tổng biên tập tạp chí Khoa học kỹ thuật Thú y

Một số đại biểu nêu: Điều 6 quy định rằng “không ai được lạm dụng quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân” cần được làm rõ hơn về ranh giới giữa “lạm dụng” và “thực thi quyền”.

Như vậy cần phải bổ sung một điều khoản hướng dẫn cụ thể về các trường hợp được coi là “lạm dụng”, ví dụ như mức độ nghiêm trọng của thông tin sai lệch hoặc ý định gây hại. Đồng thời, cần thiết lập cơ chế giám sát độc lập để tránh việc quy kết “lạm dụng” bị lạm dụng ngược lại, gây hạn chế tự do chính đáng của báo chí và công dân. Ngoài ra, việc “báo chí không bị kiểm duyệt trước khi in, truyền dẫn và phát sóng” (Khoản 3 Điều 6) thể hiện rõ nét quyền tự do báo chí, nhưng cần có cơ chế xử lý hậu kiểm minh bạch và kịp thời để tránh lạm phát thông tin sai lệch trên không gian mạng.

Nhà báo Hồ Quang Hòa – Tổng biên tập tạp chí Tâm lý giáo dục

Cũng tại hội thảo, Các ý kiến tại hội thảo đều thống nhất: Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) cần hướng đến việc tạo môi trường phát triển cởi mở, minh bạch và bền vững cho nền báo chí Việt Nam, trong đó tạp chí khoa học cần được nhìn nhận như một bộ phận quan trọng và không thể thiếu của nền báo chí nước nhà.