Kỹ thuật tạo dáng, thế cho cây đào cảnh

Người trồng đào có thể tạo dáng cho cây đào cảnh ngay sau khi trồng, củng cố tán cây cũ hoặc phát triển tạo thế cây mới đẹp hơn trên cơ sở hiểu biết được hình dáng các loại thế cây cơ bản qua học hỏi ở tài liệu, kinh nghiệm của người khác và thực tế sản xuất của bản thân.

Ví dụ: Thế long giáng hình con rồng sà xuống mặt đất; thế phu thê: hai cành cấp 1 quấn quít lấy nhau; thế quần tụ: tán cao (biểu tượng của cha) tạo bởi thân chính, cao, các tán phụ (biểu tượng của con, cháu) bao xung quanh tạo bằng những cành thấp nhỏ hơn... Việc tạo thế phải tiến hành liên tục 5 - 7 ngày/lần, kết hợp uốn, buộc các cành non vào với nhau hoặc vào một khung bằng nhôm hay tre đã định hình, cắt tỉa bỏ những cành ngoài ý muốn. Thế càng phức tạp, tốn nhiều thời gian và công phu sẽ có giá trị càng cao khi bán ra thị trường.

- Thường xuyên cắt tỉa cho cây đào để cây đào phân cành nhánh, tạo bộ khung tán sau này, cây càng nhiều cành nhánh thì số lượng hoa càng nhiều. Thông thường 1 tháng nên tiến hành cắt tỉa nhánh 1 lần. Dùng kéo cắt cành cắt 1/3 chiều dài của lộc, làm cho cành bị ức chế và phát triển các nhánh bên. Việc cắt tỉa thường xuyên còn là một biện pháp hạn chế sự gây hại của sâu đục ngọn đào.

1. Các dáng cơ bản

Để phân loại dáng thế, trước hết chúng ta cùng nhau phân biệt và làm rõ dáng, thế là gì ?

- Dáng cây: là phương của cây (chiều dọc của thân cây) so với mặt phẳng nằm ngang hay so với mặt chậu.

VD: Dáng thẳng, dáng nghiêng...

- Thế/kiểu: Thế cây là nghệ thuật biểu đạt sự ẩn dụ ý nghĩa, tinh thần, tư tưởng theo truyền thống văn hoá và được thể hiện qua một tên nào đó hay thế mà tác giả muốn gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình vào tác phẩm.

VD: Thế nhân văn, thế ngũ phúc...

Phân loại cây thế đối với cây đào cảnh dựa vào dáng thế cây và số lượng cây trên gốc mà người ta chia thành các loại như sau:

1.1. Dáng trực

- Là cây có trục thân cây thẳng góc với mặt đất. (nhìn tổng thể giữa ngọn và gốc hình thành đường thẳng hoặc gần thẳng đứng).

* Ý nghĩa: Dáng trực trong nghệ thuật cây cảnh nó được nghệ thuật hoá để ẩn dụ thế hiên ngang, bất khuất...

1.2. Dáng xiên (xiêu)/ nghiêng hay dáng tà

- Là dáng mà trục của thân cây hơi nghiêng so với phương nằm ngang khoảng α = 20o - 70o.

* Ý nghĩa: Ngoài thiên nhiên những cây này gặp trắc trở, thiên tai làm đổ nghiêng nhưng cây vẫn sống và vươn lên.

Về mặt thẩm mỹ các cây có dáng xiêu thường trông rất mềm mại, duyên dáng nhã nhặn, thường thể hiện hình tượng của người phụ nữ.

1.3. Dáng hoành

Là dáng cây mà trục của thân cây nằm ngang so với mặt chậu. Dáng hoành ở ngoài tự nhiên thường là những cây có điều kiện sống khó khăn nhưng cây vẫn sống và nảy lộc đâm chồi (cây nằm ngang trên mặt đất α = 70 ≤ 90o

* Về thẩm mỹ: Dáng cây này khá khác thường, ngoạn mục biểu hiện sự mềm mại dịu dáng, duyên dáng...

1.4. Dáng huyền

- Cây có gốc trong chậu nhưng thân cây trườn qua mép chậu đổ xuống phía dưới như dòng thác đổ. Ngọn cây dài hơn đáy chậu và có xu hướng ngóc lên. Cây mọc vách đá α > 90o.

* Ý nghĩa: Ngoài thiên nhiên những cây này thường sống trong điều kiện khí hậu nghiệt ngã nhất (cây ở sườn núi, vách đá...) nhưng cây vẫn có thể sống, gốc cây bám chắc vào đá, treo leo giữa trời mây, ngọn cây vươn lên tạo hình ảnh của sự kiên trì nhẫn nại vượt qua phong ba bão táp hướng tới tương lai phát triển.

Về mặt thẩm mỹ: Dáng cây thể hiện sự mềm mại, dịu dàng, sự tươi trẻ... song tiềm ẩn một sức sống mãnh liệt.

- Từ các dáng cơ bản trên người ta tạo ra thành rất nhiều kiểu dáng thế khác nhau (nội dung này sẽ được trình bày cụ thể trong bài sau)

2. Thế cây

- Chơi cây đào cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có những gia đình quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ biến đến nhiều tầng lớp, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Các cụ thường nói: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đời.

Bonsai là thú chơi cây cảnh của người Nhật được du truyền từ Trung Quốc từ thế kỉ XII-XIII. Cây cảnh trồng trong chậu được các nhà truyền bá triết lý của mình khắp châu Á, trong đó có Việt Nam.

Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và vì thế bồn cảnh cũng có những kiếu dáng khác nhau.

Người lớn tuổi, tính tình mô phạm, thích kiếu dáng chịu ảnh hưởng của nho giáo, thể hiện những thế cây: Phúc - Lộc - Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu...

Người trẻ tuổi thích phóng khoáng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuống như dòng thác.

Có rất nhiều thế cây áp dụng trong làm cây đào thế: thế phượng vũ, thế long giáng, thế phượng vũ long đàn, thế bạt phong hồi đầu, thế trực liên chi, thế tam đa, thế tứ quý, thế thất hiền, thế nhất trụ kình thiên, thế trực liên chi, thế trực quân tử v.v...

Chơi cây đào cảnh, các cụ ngày xưa chú ý 4 yếu tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp.

Chính vì vậy, ta thấy: Cây đào cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để tượng trưng cho tam cương (quần thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử ) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh ).

Chơi cây đào cảnh kết hợp với các loại hoa khác tạo lên sự hoàn thiện khi các cụ lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm cốt lõi cho nghệ thuật bonsai. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.

Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phụng.

Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thời (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai/đào) thể hiện ước vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.

Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, đào, ứng với Phúc- Lộc- Thọ.

3. Kỹ thuật tạo dựng dáng, thế cho cây đào cảnh

Cây cảnh nói chung hay cây đào nói riêng là nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên hay "thiên nhiên được nghệ thuật sắp xếp lại". Nghệ nhân tạo cây cảnh cũng đồng thời tạo dựng cuộc đời, tâm hồn, trí tuệ, ước muốn của mình. Vì vậy, cây cảnh là mảnh tâm hồn của con người, giúp cho con người hướng về cái đẹp, cái thiện, sống đẹp đẽ và tốt lành hơn.

Cây đào cảnh phải được nghệ nhân uốn nắn, chỉnh sửa thành một thế cây hay dáng đứng để cây có một bố cục hài hòa, đẹp đẽ. Như thế cây cảnh mới có được một sức sống, một ý nghĩa mà nghệ nhân muốn sáng tạo.

3.1. Cấu trúc cây cảnh/Nguyên tắc tạo hình:

Một cây đào cảnh đẹp cần có sự cân bằng toàn diện, từ sự tạo hình, uốn nắn kiểu dáng đến sự kết hợp giữa cây và chậu. Có ba nhân tố chính:

- Rễ cây

Rễ cây là một bộ phận đặc sắc tạo nên cây thế, cây cảnh, rễ cây làm cho cây già đi, từng trải, chịu đựng, ngoan cường, yên tĩnh, nghỉ ngơi.

Rễ cây lộ ra trên mặt đất làm tăng thêm ấn tượng về sự già dặn và tính chất của cây. Đây là một trong những nét đặc trưng thú vị nhất của nghệ thuật cây cảnh.

- Thân cây

Thân có một vai trò vô cùng quan trọng trong việc tạo cây thế cũng như dáng thế cây. Gốc, thân cây biểu hiện sự già nua, tuổi của cây. Gốc thân càng to, càng sù sì, hang hốc, u bướu, sẹo, vỏ nứt nẻ, mốc meo càng chứng tỏ cây đã trải qua dấu ấn của thời gian.

Thân cây nghiêng ngả, uốn lượn là thông điệp rằng cây đã trải qua bão tố, sóng gió, đất trượt, thiên tai dữ dội và sự chống trả quyết liệt kiên cường để tồn tại và đứng vững, làm tròn bổn phận của mình là chiếm lĩnh không gian cao rộng của trời đất để phát triển phồn thịnh.

- Cành cây

Cành là xương cốt để tạo hình, thành khung hình dáng của cây thế, nó giúp cho người tạo thế cây điều chỉnh khắc phục những khiếm khuyết của thân không đạt tới, bởi ưu điểm của cành là dễ uốn, dễ níu kéo và đầu cành là tán lá, là y phục của cây. Sửa cành lá là công việc cuối cùng tạo dáng thế cho cây thế.

Cành cây tạo nên cấu trúc căn bản của hình bóng cây. Phải điều chỉnh nó bằng phương pháp cắt tỉa và buộc uốn. Hãy ngắm kỹ sự sắp đặt của cành mọc lên và lan ra quanh cây như một cầu thang xoắn ốc, hình dung sự hài hòa cân đối quanh thân cây.

Những điều cần tránh: Những cành tăng trưởng quá lớn không làm đẹp cho yếu tố thiết kế, hãy cắt bỏ chúng đi. Tránh để những cành mọc đâm ngang và lan từ cùng một chỗ trên thân, hay mọc đối diện với cành khác ở cùng một độ cao trên thân.

Có thể nói: Cây đào cảnh là gieo trồng, chăm sóc và tạo dáng một số loài thực vật để làm vật trang trí trong sân, trong nhà, hoặc bày trí theo phong thuỷ. Cây cảnh được tạo dáng theo sự sáng tạo của nghệ nhân mà vẫn giữ được vẻ tự nhiên của hoa lá.

3.2. Kỹ thuật uốn nắn

Với kỹ thuật uốn dây có thể tạo cây cảnh bằng cách thay đổi hướng của thân và nhánh cây. Những cành mọc chĩa lên có thể uốn ngang hay vuốt xuống để tạo ấn tượng già dặn, trưởng thành.

Thực tế, chúng ta nên dựa vào dạng cây để chọn những cành mềm, dẻo, dễ uốn và không bị tách nhánh.

- Cách quấn

+ Quấn thân cây: Cắt một sợi dây có chiều dài gấp 3 lần nhánh hay thân cần quấn. Có thể quấn dây lượn quanh thân một góc 45o, đó là cách quấn hiệu quả nhất.

Cách quấn: Cắm một đầu kẽm xuống đất, đầu tiên quấn quanh gốc cây, sau đó quấn lên thân cây. Nếu muốn quấn thêm một lần nữa, bạn nên quấn sát với sợi dây trước và nhất thiết không quấn chồng lên nhau.

+ Quấn nhánh: Bắt đầu quấn từ dưới. Đồng thời quấn dây xen kẽ theo chiều dài của nhánh đến khi làm xong nguyên cây (trở lại quấn trên những cành non thật tỉ mỉ).

Hoặc chúng ta quấn cùng một lúc cả nhánh chính và nhánh phụ trước khi quấn tiếp. Sử dụng dây mảnh hơn cho bề dày của nhánh thon.

Thông thường, hãy quấn hai nhánh cùng một lúc với cùng một sợi dây quấn, quấn quanh để tạo thế dựa thân. Ở những nơi có nhánh đơn, thì nên quấn liên kết với nhánh khác, buộc chắc đầu dây bằng cách gài nó dưới vài vòng đầu tiên.

Tùy thuộc độ dày của thân, cành, loại cây, chất lượng và tuổi cây. Nên thường xuyên kiểm tra dây quấn để đảm bảo dây quấn không hằn vào vỏ khi cây phát triển. Tháo dây quấn trong khoảng ba đến sáu tháng với những cây rụng lá theo mùa, sáu đến mười hai tháng với cây xanh quanh năm. Phải cẩn thận khi chọn cỡ dây phù hợp với độ lớn và sự phát triển của cây. Nên thay đổi cỡ dây quấn theo độ dày của thân nhánh thì cỡ dây phải nhỏ dần, cỡ dây tương ứng bằng 1/6 đến 1/3 đường kính của cành hoặc thân chọn quấn. Để tháo dây quấn, tốt hơn hết bạn nên cắt dây thành những đoạn nhỏ, nhằm giảm bớt sự rủi ro, hư hại cho cây.

- Uốn khắc

Nếu một thân cây cần được uốn cong, trước hết ta quấn nó bằng dây gai dầu, hoặc đặt một sợi dây gai dầu bên ngoài nơi ta định uốn trước khi nó cốt để nâng đỡ cây không gãy khi bị uốn.

Nếu thân cây hơi lớn, ta sẽ rất khó uốn. Hãy dùng dao khắc để mở một đường khe nơi ta định uốn, sau đó quấn thân cây bằng dây gai dầu. Vết cắt phải xiên theo chiều uốn nếu không thì vết thương sẽ toác ra khi bị uốn. Buộc chặt cây lại bằng dây điện sau khi uốn. Vết thương sẽ lành trong vòng hai tháng.

Kỹ thuật Uốn cành

Việc uốn cành, tạo dáng cho cây bonsai là một việc làm thường xuyên mà bất kỳ người chơi bonsai nào cũng phải thực hiện.

Hầu hết người yêu bonsai đều uốn cành bằng dây kẽm, vì nhanh chóng và tiện lợi hơn. Ta cần bọc dây kẽm bằng một lớp giấy để không làm đau cây đồng thời ngăn cản sức nóng mặt trời truyền vào dây kẽm, làm hỏng cây.

Uốn cành là giai đoạn sau của việc uốn thân chính, rồi đến cành chính, sau là những cành quanh thân cây đi từ gốc lên ngọn, cành lớn trước, cành nhỏ sau.

Sau khi quấn xong, ta uốn cành bằng cách xoắn thật nhẹ nhàng theo hướng quấn dây kẽm để dây kẽm luôn luôn được giữ chặt vào vỏ cây. Những loại cây sớm rụng lá thì thường mau tăng trưởng, do đó, có thể tháo dây kẽm sau ba, bốn tháng.

* Dụng cụ uốn cành chuyên dụng:

- Tăng đơ hoặc nẹp

Ngoài phương pháp sử dụng dây chằng xoắn, hiện nay trên thị trường có 1 số dụng cụ uốn cành chuyên dụng, tùy trường hợp, bạn có thể sử dụng tăng đơ hoặc nẹp.

- Sử dụng nẹp uốn

Nguyên tắc uốn của dụng cụ này giống như phương pháp dùng dây chằng xoắn, chỉ khác ở chỗ thay vì kéo cành cây cần uốn và điểm neo lại với nhau bằng cách xoắn sợi dây chằng, thì bạn dùng 1 thanh kim loại để siết chặt 2 đầu của nẹp uốn lại. Nẹp uốn có ưu điểm là (nếu đủ dài), nó có thể kéo được cành cây nhiều hơn so với khoảng cách giới hạn mà biện pháp dây chằng xoắn mang lại.

- Khóa uốn cành

Khóa uốn cành là một loại dụng cụ bằng kim loại có hai răng giúp kẹp chặt cành cây, cho phép người dùng có thể tác động mạnh hơn đến cành, uốn chúng vào đúng vị trí mà mình mong muốn (sau đó chúng ta sẽ buộc dây chằng vào vị trí đó).

- Nẹp ba chân

Nẹp ba chân cũng là một dụng cụ để uốn các cành cứng. Với hai chân bên ngoài được móc vào cành, chân chính giữa từ từ (bằng cách điều khiển mức ren) sẽ uốn cong cành cây. Tuy nhiên dụng cụ uốn này ít được ưa chuộng vì nó rất dễ làm thương tổn đến thân cây, ngay cả khi đã dùng miếng lót cao su.

Thêm nữa, những cành cây khả dĩ dùng “nẹp ba chân” được thì cũng có thể dùng dây quấn, dây chằng là những phương pháp thông dụng hơn.

- Tán hoa

Trong tạo dựng nghệ thuật: tạo cho cây cảnh có nhiều tán để trưng bày, thưởng ngoạn là cách làm lâu đời của người Việt và truyền lại cho ngày hôm nay.

Loại hình cây cảnh cổ của nước ta và loại hình cây Bon sai của thế giới đã được cải biến không ngừng nhằm nâng cao giá trị cây cảnh nghệ thuật.

+ Kiểu hoa hình tròn

Cành và nhánh uốn lượn uyển chuyển, tầng tán hình tròn bè rộng, lá nhỏ và ít tạo nên chi tiết mềm mại dưới mắt người thưởng ngoạn. Cách này thường dùng phương pháp quấn dây thép để uốn cành như hình dấu ngã trong thời gian dài rồi tháo dây, nẹp cành.

+ Kiểu tán hoa đa dạng

Dạng cây tán này thường phá cách, không cần phải một cành nhánh hình tròn hay phân đều theo từng tầng một với tán lẻ từ 3, 5, 7 tán tròn theo tên gọi (Ông bà, Cha mẹ, Con cái...).

Loại tán đa dạng chơi cành là chủ yếu, có cành tạo nhánh vươn dài, nhánh buông, nhánh vươn ngắn và không đỉnh ngọn. Nét cấu tạo tán loại này cần sự tự do, ít dùng dây thép buộc hay nẹp sắt. đường nét tán đa dạng có vẻ đẹp tự do, mang tính nghệ thuật hội họa phù hợp vườn cảnh tư gia...

Có rất nhiều cách tạo tán cây cảnh mà mỗi nghệ nhân làm theo ý tưởng riêng mình, tuy vậy kiểu nào cũng đáng trân trọng và tùy theo nơi cần trưng bày, tùy theo ý thích của người chơi mà chọn hình thể phù hợp cho dù quy vào các kiểu tán trên. Và chắc chắn rằng, mỗi vùng miền, mỗi nghệ nhân sẽ còn tiếp tục sáng tạo nên các hình tán trong nghệ thuật cây cảnh, nhằm phát huy không ngừng thú chơi sinh vật cảnh của mọi người.

4. Kỹ thuật tạo dáng, thế cho cây đào cảnh

4.1. Tạo thế

- Công việc tạo thế cho cây đào cảnh được tiến hành ngay sau khi trồng, hoặc đối với các cây có gốc, thân, cành to chúng ta có thể tiến hành ghép để tạo được cành tán đúng theo ý muốn.

Bước 1: Cắt mắt ghép

- Mắt ghép được cắt trên cây đào có loại hoa to, đẹp phù hợp vớ thị hiếu người tiêu dùng.

Lưu ý: Vết cắt phải phẳng, không bị trầy xước

Bước 2: Cắt vết ghép trên thân gốc đào

- Trên gốc đào chúng ta cắt một vết cắt để đưa mắt ghép vào gốc

Lưu ý: Vết cắt phải phẳng, không bị trầy xước

Bước 3: Đặt mắt ghép vào gốc ghép

- Mắt ghép được đặt vào gốc ghép.

- Có thể đặt hai mắt ghép trên một vết ghép ở gốc đào.

Bước 4: Cố định mắt ghép và gốc ghép và phủ túi nylon

- Tiến hành có định mắt ghép vào gốc ghép bằng dây ghép chuyên dụng. Công việc này giúp cho mắt ghép và gốc ghép tiếp hợp với nhau.

- Phủ túi nylon để tránh hiện tượng thoát hơi nước quá mạnh của mắt ghép và đồng thời tránh nước xâm nhập vào vết ghép

4.2. Cắt tỉa, tạo tán

- Muốn có một cây đào thế đẹp, trước hết ta phải có cây phôi. Cây phôi thường dùng là những cây có từ 3 năm tuổi chở lên, có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt. Cây phôi lấy từ các nguồn: ươm hạt hoặc chiết cành, hoặc những cây đào thu nhặt các cây đào thế của các năm trước. Tuy nhiên là cây phôi dạng nào thì việc cắt tỉa, uốn nắn vẫn là khâu kỹ thuật quan trọng nhất. Biến đổi cái tự nhiên vốn có của cây mà vẫn không mất đi cái hợp lý, cái tự nhiên của cây, để sau nhiều lần bỏ công sức, trí tuệ, cây có những nét “kỳ” để rồi có “mỹ”, còn “cổ” thì phải chờ vào thời gian kết hợp với kỹ thuật lão hóa cây.

- Đối với cây đào từ 3 năm tuổi trở lên công việc tạo thế cho cây đào là vô cùng quan trọng, không những làm tăng giá trị thẩm mỹ mà còn mang lại lại hiệu quả kinh tế rất cao. Trên cây đào cảnh người ta thường tạo các loại tán sau:

- Tạo tán cổ: Từ một cành chính tạo nhiều nhánh được co kéo và ép thành một tầng nằm ngang. Mặt bông tán thường là hình tròn, phía dưới bằng phẳng, phía trên tạo nhánh dăm cho phát triển lá để có hình mâm xôi; tất cả các bông tán đều phải nằm ngang đồng thời song song với nhau cũng như song song với mặt đất.

- Chú ý là không được nghiêng ngã; đường kính các tán phù hợp với cỡ cây, tán cách nhau đều không loãng và túm tụm, tán trên cùng phải tròn đều không nhọn như chọc lên trời sẽ làm cho cây phân tán trở nên thô vụng và sai kỹ thuật của cây có tán cổ. Hình thể cây có tán cổ ở mỗi vùng mỗi khác, phía Bắc đa số các cây tán cổ cành nhánh gần như áp sát còn phía Nam thì thoáng hơn có vẻ như phản ánh về đất đai và lối sống thoáng đãng. Tuy nhiên về hình thể kiểu tạo tán cổ đều cho nội dung về sự nề nếp, nét trang nghiêm thích hợp với đình chùa, công sở…

- Đối với cây đào việc tạo tán cổ khó làm vì đến khi cây ra hoa, lá rụng hết. Kiểu tán cổ rất khó thực hiện.

* Tạo tán cách tân:

- Kiểu tán thưa thoáng: Cành và ngọn giống tán cây cổ nhưng không cần nhánh dày mà cắt tỉa cho thưa thoáng tạo cho cành, nhánh nhiều, nụ, hoa phô ra nét đẹp.

- Kiểu hình tròn: Cành và nhánh uốn lượn uyển chuyển, tầng tán hình tròn bè rộng, lá nhỏ và ít tạo nên chi tiết mềm mại dưới mắt người thưởng ngoạn. Cách này thường dùng phương pháp quấn dây thép để uốn cành như hình dấu ngã trong thời gian dài rồi tháo dây, nẹp cành.

- Kiểu tán đa dạng: Dạng cây tán này thường phá cách, không cần phải một cành nhánh hình tròn hay phân đều theo từng tầng một với tán lẻ từ 3, 5, 7 tán tròn theo tên gọi (Ông bà, Cha mẹ, Con cái- Sinh; Lão; Bệnh; Tử; Sinh-…). Loại tán đa dạng chơi cành là chủ yếu, có cành tạo nhánh vươn dài, nhánh buông, nhánh vươn ngắn và không đỉnh ngọn. Nét cấu tạo tán loại này cần sự tự do, ít dùng dây thép buộc hay nẹp sắt. đường nét tán đa dạng có vẻ đẹp tự do, mang tính nghệ thuật hội họa phù hợp vườn cảnh tư gia. Kiểu tán đa dạng rất phù hợp để tạo tán cho cây đào cảnh.

Có rất nhiều cách tạo tán cây đào mà mỗi nghệ nhân làm theo ý tưởng riêng mình, tuy vậy kiểu nào cũng đáng trân trọng và tùy theo nơi cần trưng bày, tùy theo ý thích của người chơi mà chọn hình thể phù hợp cho dù quy vào các kiểu tán trên. Và chắc chắn rằng, mỗi vùng miền, mỗi nghệ nhân sẽ còn tiếp tục sáng tạo nên các hình tán trong nghệ thuật cây đào cảnh, nhằm phát huy không ngừng thú chơi sinh vật cảnh của mọi người.

Bước 1: Lựa chọn cây đào để tạo thế

Chọn cây đào có từ 3 năm tuổi trở lên

Cây có thân to, rễ xù xì già nua

Cây sinh trưởng phát triển khỏe, không bị sâu bệnh

Bước 2: Cắt sửa thân

- Đối với cây đào có thân quá dài, nên cắt bớt thân để tạo cho thân có cảm giác ngắn lại, già cây hơn.

- Cây hai thân ta có thể tạo thành thế Song thụ, huynh đệ, phu thê…

- Cây 1 thân thẳng đứng tạo thế Trực quan tử…

- Nhiều thân tạo thế Rừng cây…

- Cây để 3 tán tạo thế Tam đa..

- Cây để 5 tán tạo thế Ngũ Phúc

- Cây để 7 tán tạo thế Thất hiền

- Cây để 9 tán tạo thế Cửu phẩm

Tùy vào hình dáng thân, tán, cành mà ta định hình đưa vào một thế cụ thể (các thế cây đào cụ thể sẽ giới thiệu ở phần sau)

Bước 3: Cắt tỉa cành

Với cành, ta áp dụng phương pháp cắt chuyển để sau vài lần cắt, cành trở nên khúc khuỷu, uyển chuyển chứ không thẳng đuỗn. Muốn cắt cành, phải quan sát kỹ tổng thể các cành của cây để khi cắt xong cành vẫn phân bố đều, hợp lý, cây không bị khuyết trống. Cũng có thể dùng dây kim loại để uốn và cố định cành song phải tháo gỡ kịp thời khi cành đã lớn, nếu không dây kim loại sẽ làm cho cành có vết hằn sau vài tháng do cây lớn, dây kim loại lặn vào phần vỏ làm mất vè đẹp của cành, nhánh. Có những cây để khoảng cách giữa phần ngọn và các nhánh quá xa, làm mất vẻ cân đối của cây, ta cắt bỏ phần ngọn, chờ các mầm phát ra ở phần còn lại, mầm nào hợp lý dùng làm ngọn, như vậy, nhìn vào tổng thể của cây cân đối, hài hòa.

Bước 4: Điều khiển quá trình ra hoa

4.3. Một số cây đào thế

* Thế phụ tử

- Thế này cũng y như thế mẫu tử, nhưng cây phụ (cây cha) phải to cao và đứng thẳng hơn cây mẫu, tạo vóc dáng của người cha, ít dịu dàng hơn, cứng rắn hơn, nhưng không phải là không che chở cho con, thể hiện đúng tình cảm cha con, cây tử nhỏ hơn cây phụ nhiều, cũng ba tán, quấn quýt lấy cây phụ, lúc nào cũng nhờ sự bao bọc cuả người cha. Cây phụ cũng 5 tán quy căn hồi đầu như cây mẫu. Cây phụ tử có thể mập mạp to hơn cây mẫu tử, thường uốn thế tam cang ngũ thường, biểu hiện tính trung hiếu xử lý ở đời của người quân tử.

* Thế quần tụ tam sơn

- Là ba cây kiểng nằm chung trong một chậu to. Còn gọi là tam tài, ba cây kiểng trực thọ đứng gần ngay hàng, cây cao chính giữa, hai cây thấp hơn ở hai bên, nhưng có thể so le một tý, cây to có 5 tán, hai cây lùn chỉ cần ba tán, có thể giao cành với nhau làm thế nào ba cây cân đối mới đẹp và ba cây cũng liên kết với nhau, nếu thiếu một trong ba cây là mất hết vẻ đẹp. Cho nên thế tam sơn biểu tượng cho sự đoàn kết.

* Thế song thụ

- Hai cây cùng gốc

- Anh em hòa thuận, nương tựa vào nhau cùng phương trưởng.

Thế song thụ

* Thế long thăng

+ Cách thứ nhất: Uốn đầu rồng ở trên ngọn cây. Cách này hợp lý vì rồng bay lên thì đầu phải ở trên, nhưng rất khó uốn, làm sao ngọn cây nhỏ hơn gốc cây mà uốn đầu nằm trên ngọn cho đạt. Rồng lúc nào cũng đầu to, đuôi nhỏ, cho nên phải tìm cách cưa cắt cách nào để cho đầu rồng to, lại thêm mũi miệng nữa thật là khó tạo dáng cho đẹp. Thân rồng thì dễ, chỉ cần uốn cong cong, các nhánh làm chân làm mây ôm lấy thân cây không mấy khó, nhiều người vẫn uốn được.

+ Cách thứ hai: Thăng lên nhưng đầu năm dưới gốc cây, phải tạo dáng làm sao khi nhìn là thấy rồng cất đầu bay lên mới tài. Phải tạo dáng cho rồng vươn lên, mắt, mũi, miệng xừng lên, hai chân trước làm hai chân vươn móng chờm lên, hai chân sau hạ thấp đuôi vẫy đập để cất cánh bay bổng lên. Nghệ thuật trong thăng là thân mình phải quật khởi mới đúng điệu. Thế này đẹp hơn vì đầu to đuôi nhỏ, tán nhánh cân đối. Thế này tượng trưng cho lòng cương quyết, lúc nào cũng vươn lên tiến bộ.

* Thế trực thụ ngũ đản

- Cây thẳng đứng 5 tán, người chính trực, từng trải được hưởng ngũ phúc

* Thế tích thụ phát lộc

- Dồn sức đâm chồi

- Tổ tông tu nhân tích đức, con cháu được hưởng phú quý.

* Thế thông tâm hữu trạch

- Lòng rỗng thành nhà.

- Gian nan không quật ngã, trường tồn sinh lộc cho hậu thế.

Nguồn: Giáo trình cây đào cảnh - Bộ NN&PTNT