 |
| TNXP bất chấp nguy hiểm, chạy đua với thời gian san lấp hố bom, thông đường để xe ra chiến trường.(Ảnh tư liệu) |
Từ “tọa độ lửa” đến không gian xanh của ký ức
 |
Khu di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt Ngã ba Đồng Lộc nằm trên đường mòn Hồ Chí Minh, xuyên qua dãy Trường Sơn thuộc địa phận xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc, Hà Tĩnh, có tổng diện tích 50 ha, nằm trong một thung lũng được bao bọc xung quanh bởi đồi, núi cao. Đây là nút giao thông rất quan trọng. Đặc biệt, Ngã ba Đồng Lộc là nơi 10 cô gái thanh niên xung phong Tiểu đội 4 (Tổng đội Thanh niên xung phong 55 tỉnh Hà Tĩnh) đã anh dũng hy sinh vào ngày 24/7/1968 trong lúc đang làm nhiệm vụ khi tuổi đời còn rất trẻ, chưa ai trong số họ lập gia đình. Sự hy sinh anh dũng của các nữ thanh niên xung phong đã trở thành biểu tượng cống hiến to lớn của hàng triệu thanh niên vì nước quên thân, không tiếc tuổi xuân vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
 |
| Cột biểu tượng ngành Giao thông vận tải được đặt ngay chính giữa ngã ba đường, nơi giao nhau giữa ba tuyến đường: Lạc Thiện - Đồng Lộc, Khe Giao - Đồng Lộc, Ba Giang - Đồng Lộc. Cột biểu tượng ngành Giao thông vận tải nhằm tôn vinh những chiến công oanh liệt của những người chiến sĩ trên mặt trận Giao thông vận tải; ghi dấu di tích lịch sử Ngã ba Đồng Lộc - Một trong những địa danh huyền thoại của những chiến công oanh liệt, gương hy sinh anh dũng của 10 cô gái Ngã ba Đồng Lộc đã góp phần tô thắm những trang sử truyền thống vẻ vang của ngành Giao thông vận tải trong cuộc đấu tranh giành độc lập của dân tộc.(Ảnh Phạm Hùng) |
Từ lâu đã trở thành biểu tượng bất tử của tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và sự hy sinh cao cả của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Nơi đây từng là “tọa độ lửa”, “tọa độ lửa” – nơi hứng chịu hàng ngàn trận bom nhằm cắt đứt huyết mạch giao thông vận tải của miền Bắc vào chiến trường miền Nam.
 | ||||||
|
Ngày nay, khi đất nước hòa bình và phát triển, Ngã ba Đồng Lộc đã được đầu tư, tôn tạo trở thành Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt. Nhưng điều đặc biệt hơn cả, là chính tại nơi từng khô cằn vì bom đạn, một không gian sinh thái mới đã hình thành – được “tô điểm” bởi những tác phẩm sinh vật cảnh độc đáo, vừa đẹp mắt, vừa mang tính biểu tượng cao. Những gốc cây, thế đá, thảm cỏ… không chỉ đơn thuần là trang trí, mà chúng như những dòng chảy ký ức, kể lại bằng ngôn ngữ thiên nhiên câu chuyện bi hùng một thời.
Trên những con đường nhỏ dẫn vào các điểm tưởng niệm, người ta dễ dàng bắt gặp những khóm tùng cổ thụ được uốn tỉa theo hình dáng những cánh chim, biểu tượng cho khát vọng bay lên. Những cây sanh được đặt khéo léo quanh khu đài tưởng niệm, như gợi lên sự linh thiêng, thanh thoát. Những thế đá dựng đứng với đường nét sắc sảo, như những ngọn núi sử thi vĩnh cửu, vững chãi giữa thiên nhiên, ôm trọn ký ức chiến tranh và hòa bình.
 | ||||
|
Không gian này không chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ, mà còn mang tính giáo dục và văn hóa sâu sắc. Từng cây, từng thế đá đều được chọn lựa kỹ lưỡng để hài hòa với phong thủy, địa thế, và đặc biệt là với nội dung lịch sử nơi đây. Nhìn những tán cây đổ bóng mát lên tượng đài mười cô gái thanh niên xung phong, cảm giác như quá khứ và hiện tại đang đối thoại – nhẹ nhàng, đầy xúc cảm.
Sinh vật cảnh – nghệ thuật tri ân bằng thiên nhiên
 | ||
|
Làm đẹp di tích lịch sử bằng sinh vật cảnh không phải là điều quá mới, nhưng để đạt được sự hòa quyện giữa nghệ thuật, tâm linh và thông điệp lịch sử như tại Ngã ba Đồng Lộc là điều không hề dễ dàng. Ở đây, những người quản lý không chỉ đơn thuần làm nghề, họ còn là những người kể chuyện – bằng lá, bằng đá, bằng rêu phong...
Một trong những điểm đặc sắc nhất là việc sử dụng cây cảnh bonsai, tiểu cảnh kết hợp đá nghệ thuật để tạo nên các biểu tượng lịch sử. Ví dụ, một cụm đá cảnh đặt bên lối đi dẫn vào tượng đài được bố trí với hình thế theo quy hoạch, được viền quanh bởi những cây sanh, cây tùng tượng trưng cho khí chất kiên cường, bất khuất. Cụm sinh vật cảnh ấy như thể kể lại hành trình ra trận của các chiến sĩ năm xưa – một cách gợi nhớ khéo léo, mềm mại nhưng không kém phần mạnh mẽ.
Không chỉ là cây cối, đá sỏi, nghệ thuật sắp đặt không gian sinh vật cảnh tại đây còn được kết hợp khéo léo với hệ thống chiếu sáng vào ban đêm, tạo nên một bức tranh huyền ảo. Những bóng cây nghiêng mình trước tượng đài, những tia sáng mờ ảo trên mặt hồ, những thế đá đổ dài trong ánh sáng vàng như những thước phim quay chậm về một thời máu lửa. Tất cả làm nên một không gian thiêng liêng, vừa để tưởng niệm, vừa để tĩnh tâm và chiêm nghiệm.
Khơi dậy giá trị văn hóa – lịch sử trong từng nhành cây, thế đá
 |
| Cụm tượng đài là minh chứng sinh động cho ý chí, tinh thần quật cường của các chiến sỹ. (Ảnh Phạm Hùng) |
Không phải ngẫu nhiên mà sinh vật cảnh lại được chọn làm phương tiện để làm đẹp và hồi sinh ký ức tại Ngã ba Đồng Lộc – địa danh thiêng liêng gắn liền với tinh thần yêu nước và sự hy sinh cao cả của dân tộc. Trong dòng chảy văn hóa Á Đông, đặc biệt là văn hóa Việt Nam, hình ảnh cây cảnh, đá cảnh từ lâu đã vượt ra khỏi giới hạn của thẩm mỹ đơn thuần để trở thành biểu tượng cho sự sống, cho sự bền bỉ trước thử thách thời gian và cho những giá trị tinh thần sâu sắc. Những dáng cây nghiêng ngả theo gió, những khối đá vững chãi qua năm tháng không chỉ gợi lên cảm giác thư thái, mà còn mang trong mình những câu chuyện thầm lặng về lịch sử, truyền thống và đạo lý làm người. Cây sanh, cây si với bộ rễ chằng chịt như những mạch máu bám sâu vào lòng đất gợi nhắc về cội nguồn dân tộc, về sợi dây gắn kết bền chặt giữa các thế hệ. Còn đá trầm tích, đá núi lô nhô giữa không gian tĩnh lặng lại chính là biểu tượng của sự trường tồn, của lòng kiên trung trước bao biến thiên dâu bể.
 | |||
|
Khi những hình tượng sinh vật cảnh ấy hiện diện tại một “tọa độ lửa” từng bị bom đạn cày nát như Ngã ba Đồng Lộc, chúng không đơn thuần là vật trang trí mà trở thành một chất liệu văn hóa đặc biệt. Sự hiện diện của chúng khơi gợi cảm xúc và giúp thế hệ hôm nay hiểu rằng: lịch sử không chỉ là những trang giấy khô cứng, mà còn hiện hữu qua từng nhành cây, từng thế đá, từng nụ hoa vươn nở giữa lòng đất từng thấm máu. Sinh vật cảnh ở đây chính là một hình thức nghệ thuật tri ân bằng thiên nhiên – nơi mỗi cành cây, tảng đá đều ẩn chứa thông điệp nhân văn, lòng biết ơn và khát vọng sống. Đó là một cách giáo dục truyền thống đầy tinh tế và hiệu quả, khiến lịch sử đi vào lòng người một cách tự nhiên, sống động và đầy cảm xúc.
Từ mô hình này, nhiều địa phương trong cả nước đã tìm đến học hỏi và triển khai ứng dụng sinh vật cảnh vào các công trình tưởng niệm, khu di tích lịch sử, đền đài… tạo nên xu hướng mới trong việc kết hợp giữa bảo tồn di sản với bảo tồn sinh thái. Đây không chỉ là một lựa chọn về mặt thẩm mỹ mà còn là hướng đi chiến lược nhằm lan tỏa các giá trị văn hóa, lịch sử một cách bền vững, thân thiện với môi trường và gần gũi với cộng đồng. Bên cạnh đó, các nghệ nhân, nhà vườn ở Hà Tĩnh và nhiều tỉnh, thành khác đã tổ chức nhiều hoạt động gắn kết sinh vật cảnh với chủ đề lòng yêu nước. Các cuộc thi thiết kế tiểu cảnh mang chủ đề lịch sử, các buổi sinh hoạt nghệ thuật bonsai kết hợp kể chuyện truyền thống hay các lớp tập huấn sáng tạo tiểu cảnh tưởng niệm đã nhận được sự hưởng ứng của đông đảo người dân, nhất là giới trẻ. Điều này khẳng định sinh vật cảnh đang ngày càng phát huy vai trò như một “kênh truyền hình” đặc biệt – nơi lưu giữ, lan tỏa và tái hiện ký ức bằng hình ảnh sống động của thiên nhiên.
 |
| Bức thư được khắc trên phiến đá lớn trong khu di tích Ngã ba Đồng Lộc. Bức thư được gửi đến tay người mẹ thì cũng là lúc các chị hy sinh sương máu vì hòa bình Tổ quốc. Chỉ 5 ngày sau đó, trưa ngày 24/07/1968, chị Tần và các đồng đội ra đường làm nhiệm vụ như mọi khi. Đến khoảng 16 giờ, trận bom thứ 18 trong ngày dội xuống Đồng Lộc, một quả bom đã nổ gần căn hầm chữ A- nơi 10 chị đang tránh bom, làm hầm sập và tất cả 10 nữ Thanh niên xung phong đã hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ. Trong đó, người trẻ nhất là Võ Thị Hà ( 17 tuổi, thị trấn Đức Thọ, huyện Đức Thọ, Hà Tĩnh).(Ảnh Phạm Hủng) |
Ngã ba Đồng Lộc – biểu tượng của máu và hoa, của mất mát và hy sinh – giờ đây đang dần khoác lên mình tấm áo xanh bình yên mà đầy ý nghĩa. Cây mọc lên từ hố bom, hoa nở bên bia đá, đá cảnh chen giữa lối mòn xưa cũ… tất cả như hòa quyện trong không gian tưởng niệm để nhắc nhớ về một quá khứ đau thương nhưng đầy kiêu hãnh. Ở đó, từng nhành cây, từng thế đá không còn là vật vô tri, mà đã hóa thành biểu tượng thiêng liêng của lòng tri ân, của ký ức và niềm hy vọng. Sinh vật cảnh – qua bàn tay tài hoa của người nghệ nhân và trái tim chan chứa yêu thương của cộng đồng – đã góp phần “hồi sinh” Ngã ba Đồng Lộc theo một cách rất đặc biệt: bằng thiên nhiên, bằng nghệ thuật và bằng tâm linh. Đó là sự sống vươn lên từ mất mát, là nỗi nhớ được thể hiện trong dáng cây nghiêng bóng chiều, là khát vọng hoà bình lặng lẽ chảy qua từng thế đá vững bền theo năm tháng.
