Cây dướng: Loại cây với quả ngọt - món quà vặt ưa thích của trẻ em miền núi
Dướng là loài cây thân gỗ nhỏ đường kính khoảng 2,5cm, thường cao từ 10-16m. Vỏ thân cây thường nhẵn, màu tro. Cành cây lá dướng mọc hướng tỏa rộng, cành non màu lục nhạt có lông tơ mềm bao phủ, trong khi đó cành già nhẵn và có màu xám. Cây ưa sáng, lớn nhanh và sống được trên nhiều loại đất.
Lá cây có hình dạng không cố định, dạng hình tim hay hình trứng từ không thùy tới xẻ thùy sâu, đầu lá nhọn, mép lá có khía răng cưa. Các lá dài khoảng 7–20 cm, rộng 3-8cm, với bề mặt phía trên thô nhám, phủ lông tơ mềm phía dưới. Cuống lá 2,3–8 cm.
 |
| Lá cây dướng có hình dạng không cố định, dạng hình tim hay hình trứng từ không thùy tới xẻ thùy sâu, đầu lá nhọn, mép lá có khía răng cưa. |
Hoa dướng là loại đơn tính, đực cái khác gốc cây. Hoa đực dạng bông dài ở ngọn cành, hoa cái mọc thành cụm hoa, hình cầu. Quả màu đỏ hoặc cam, đường kính khoảng 2-4cm, vị ngọt, mềm và là nguồn thức ăn cho động vật hoang dã. Mùa hoa vào tháng 5-6 hàng năm, mùa quả thu hoạch vào các tháng 8-11.
Cây dướng là loại cây có nhiều giá trị kinh tế ở Việt Nam. Quả dướng khi còn non có màu xanh, khi chín chuyển sang màu đỏ cam với vẻ ngoài rất giống quả thanh mai.
Vì vậy, nhiều người nhầm lẫn quả dướng với quả thanh mai. Khác với thanh mai vốn có vị chua đặc trưng, quả dướng có vị ngọt, dễ ăn chứ không hề chua. Đây cũng được coi là món quà vặt 0 đồng được trẻ em miền núi ưa thích.
Tác dụng toàn diện của cây dướng trong y học cổ truyền
Trong y học cổ truyền phương Đông, cây dướng được xem là một loại dược liệu quý với nhiều bộ phận có thể sử dụng làm thuốc như lá, quả, vỏ thân cành và vỏ rễ.
Vỏ rễ có vị ngọt, tính bình, thường dùng để điều hòa cơ thể. Lá dướng có vị ngọt nhạt, tính hàn, thường được dùng để điều trị bệnh tả và cầm máu. Quả dướng cũng mang vị ngọt, tính hàn, là nguồn dược liệu bổ dưỡng với nhiều công dụng chữa bệnh.
Cây dướng được biết đến với khả năng bổ gan, bổ thận, thanh nhiệt, tiêu thũng, hỗ trợ cải thiện thị lực và điều trị tiêu chảy. Ngoài ra, nó còn có tác dụng cải thiện tình trạng suy nhược lưng, đầu gối yếu, cơ xương khớp suy giảm, thiếu máu và hoa mắt chóng mặt. Tuy nhiên, cây dướng không phù hợp với người bị hư nhược tỳ thận và cần được sử dụng có liều lượng, theo hướng dẫn của thầy thuốc.
Công dụng của từng bộ phận cây dướng
Cành, lá và rễ khô của cây thường được dùng để chế biến thành các loại thuốc lợi tiểu, thuốc bổ, thuốc giảm phù nề và viêm, cũng như thuốc chống hen suyễn, chống oxy hóa, ung thư, vi khuẩn và ngưng kết tiểu cầu.
Lá cây dướng chứa các hoạt chất chính là flavonoid và alkaloid. Flavonoid có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư. Alkaloid là những hợp chất chứa nitơ đóng vai trò sinh lý quan trọng trong cơ thể.
Nước ép từ lá cây có tác dụng tiêu độc, nhuận tràng, điều trị kiết lỵ, dùng đắp lên vết thương ngoài da, vết côn trùng cắn hoặc các vết thương có chảy máu.
Trong y học cổ truyền Trung Quốc, lá dướng còn dùng để chữa các triệu chứng ho ra máu, nôn ra máu và rong kinh. Ngoài ra, lá dướng còn có các tác dụng kháng khuẩn, chống u, tăng cường miễn dịch, làm hạ đường huyết và làm chậm lão hóa.
Vỏ thân cây dướng có thể được sắc uống để chữa đầy hơi, báng bụng, giảm phù nề. Thân cây ở Trung Quốc còn được sử dụng trong điều trị một số bệnh ngoài da, và tro từ vỏ cây đã đốt có thể bôi lên vết thương do nấm miệng. Một số nghiên cứu ghi nhận vỏ cây có khả năng cầm máu. Rễ cây dướng khi nấu chung với thực phẩm có thể kích thích tiết sữa ở phụ nữ sau sinh.
Quả dướng: Vị thuốc bổ thận, giá gần 200.000 đồng/kg
Quả dướng mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Ngoài khả năng lợi tiểu, quả còn được dùng như một vị thuốc bổ mắt và chữa bệnh dạ dày. Nhựa từ cây dướng là thuốc nhuận tràng nhẹ và cũng được dùng bôi ngoài để điều trị viêm da thần kinh, nấm da, chàm, ong đốt hoặc côn trùng cắn.
Quả dướng có công dụng bổ thận, thanh lọc gan, sáng mắt, lợi tiểu và hỗ trợ điều trị các triệu chứng như cảm cúm, ho, đau lưng, nhức mỏi xương khớp, hoa mắt, mờ mắt và phù thũng. Hạt và quả dướng được xem là thuốc bổ giúp tiêu phù, cường gân cốt, đẹp da, mạnh dạ dày. Tại Trung Quốc, quả dướng từng được bán với giá lên đến 60 NDT/kg (khoảng 195.000 đồng), tuy nhiên rất khan hiếm trên thị trường.
 |
| Quả dướng còn được cho là có thể điều trị chứng liệt dương do suy giảm tinh khí. |
Theo các tài liệu cổ từ thời Tống đến Minh - Nguyên, quả dướng có vị ngọt, khí lạnh, không độc, đi vào kinh tỳ, có tác dụng bồi bổ khí huyết, làm săn chắc cơ nhục và tiêu phù thũng. Trong y lý cổ truyền, tỳ là yếu tố chủ đạo điều hòa hệ cơ, nếu tỳ hư sẽ gây tích nước và phù nề. Vị ngọt của quả dướng giúp củng cố tỳ khí, từ đó tiêu phù và bổ khí lực.
Quả dướng còn được cho là có thể điều trị chứng liệt dương do suy giảm tinh khí. Khi chức năng tỳ được củng cố, sinh tinh tăng, khí dồn về thận sẽ giúp tăng cường sinh lực nam giới. Việc uống quả dướng lâu dài có thể giúp sáng mắt, cường gân cốt, chống lão hóa và cơ thể nhẹ nhàng, linh hoạt.
Cách bào chế quả dướng để làm thuốc cũng rất đặc biệt. Quả được thu hái vào các tháng 8 đến 11, ngâm trong nước 3 ngày để loại bỏ phần nổi và giữ lại phần chìm, sau đó phơi khô.
Bước tiếp theo là ngâm quả vào rượu khoảng 5–10 phút, rồi nấu liên tục trong 12 giờ đồng hồ (theo kinh nghiệm dân gian, bắt đầu nấu từ giờ Tý và kết thúc vào giờ Hợi sẽ đạt hiệu quả cao nhất). Sau khi nấu xong, quả được phơi khô, bảo quản để dùng dần như một vị thuốc quý.
