Tháng 7, dưới nắng gắt miền Đông Nam Bộ, lớp học đặc biệt tại xã Thanh An (TP.HCM) vẫn đều đặn diễn ra mỗi tuần. Không tổ chức trong hội trường, những buổi học kỹ thuật này được triển khai ngay tại vườn – nơi mỗi gốc sầu riêng trở thành một bài học thực tế, nơi mỗi nông dân học cách điều tra sâu bệnh, đánh giá sức khỏe đất, chọn thuốc bảo vệ thực vật theo quy trình IPM (quản lý dịch hại tổng hợp), thay vì xử lý theo kinh nghiệm truyền miệng như trước kia.
Theo bà Quảng Thị Hồng Vân, cán bộ kỹ thuật thuộc Chi cục Trồng trọt, Bảo vệ thực vật và Thủy lợi Bình Dương (cũ), đây là một trong những mô hình thí điểm đầu tiên thuộc đề án “Phát triển sức khỏe cây trồng tổng hợp giai đoạn 2024–2030”. Mỗi buổi học đều gắn với thực địa: bà con trực tiếp khảo sát vườn, đánh giá cỏ, phân bón, vi sinh vật trong đất... trước khi cùng trao đổi, học hỏi ngay tại vườn nhà.
 |
| Nông dân xã Thanh An học giữa vườn, làm chủ kỹ thuật. Ảnh: Báo Nông nghiệp và Môi trường. |
Ông Huỳnh Văn Long, người đã gắn bó hơn 6 năm với 10 ha sầu riêng cho biết: "Trước giờ mình làm theo kinh nghiệm, cứ thấy sâu bệnh là xịt thuốc, thấy trái ít thì bón phân. Nay học rồi mới biết, phải điều tra trước khi xử lý, xác định đúng thời điểm cây cần phân hay cần nghỉ".
Từ kiến thức đó, ông Long bắt đầu áp dụng hệ thống tưới tự động, sử dụng phân pha sẵn theo tỷ lệ khoa học, phân phối qua đường ống nhỏ giọt. Nhờ đó, chi phí giảm 30–40%, năng suất vườn tăng đều từ 10 tấn/ha lên 18 tấn/ha chỉ sau một vụ.
“Cái quý nhất là mình biết vì sao làm vậy. Không còn sợ cây bệnh hay lỗ nữa, vì mình hiểu đất, hiểu cây, hiểu cả số liệu ghi chép mỗi ngày”, ông Long nói thêm.
Cùng tâm thế ấy, ông Huỳnh Văn Thắng, một nông dân khác trong vùng từng thất bại với vườn sầu riêng nhỏ nhưng hiện nay đã trở thành người chăm sóc thuê có kỹ thuật bài bản. Ông chia sẻ: “Tôi học cách làm mô cao, giữ cỏ đúng cách, không xịt sát gốc, chọn thuốc theo quy trình IPM. Biết giữ thiên địch, biết tạo hệ sinh thái vườn thay vì tàn phá nó”.
Theo các cán bộ kỹ thuật, ngoài nội dung trồng trọt, lớp học còn tích hợp kiến thức về bảo tồn thiên địch, sử dụng phân hữu cơ, chế phẩm sinh học, xây dựng mã số vùng trồng, đảm bảo an toàn thực phẩm, thậm chí cả bình đẳng giới và sức khỏe người lao động trong nông nghiệp.
Không còn cảnh "trồng rồi để đó", nông dân Thanh An giờ đã biết ghi nhật ký canh tác, theo dõi lịch phân bón, so sánh chi phí và chuẩn bị mùa vụ theo hướng thị trường. Những khái niệm từng được xem là “cao siêu” như IPM, vi sinh, sinh thái cân bằng... nay đã thành chuyện đầu bờ mỗi chiều.
Dù chưa chính thức gọi tên “chuyển đổi số trong nông nghiệp”, nhưng hành trình của nông dân Thanh An đã cho thấy rõ xu hướng này. Họ chủ động học tập, tiếp cận kỹ thuật mới, ứng dụng công nghệ để giảm chi phí, nâng chất lượng sản phẩm – những yếu tố then chốt để đưa trái sầu riêng Việt Nam bước vào chuỗi giá trị xuất khẩu bền vững.
“Tôi mong có doanh nghiệp về liên kết. Mình có đất, có công, họ có kỹ thuật và đầu ra. Phải kết hợp mới mạnh, mới không còn cảnh trồng rồi bán lỗ, không ai mua”, ông Long chia sẻ.
Còn ông Thắng thì nói rõ: “Trước đây làm đại, ai mua thì bán, không thì thôi. Giờ biết rồi, không làm sạch – làm chuẩn thì không xuất khẩu được, chỉ quanh quẩn với thương lái thôi”.
Từ vài hộ tham gia ban đầu, lớp học giữa vườn đang lan ra khắp xã Thanh An, kéo theo làn sóng học tập, thực hành và cải tiến ngay trong từng thửa đất. Những chiếc nón lá thấp thoáng trong ánh nắng chiều, những cuốn sổ tay canh tác bắt đầu xuất hiện, những đường ống tưới nhỏ giọt len lỏi dưới tán cây – tất cả là dấu hiệu của một cuộc chuyển mình lặng lẽ nhưng bền bỉ.
Giấc mơ sầu riêng công nghệ cao không còn là khẩu hiệu xa vời. Nó đang nảy mầm từ chính những mảnh vườn, chính những con người từng lặng lẽ thất bại, nay âm thầm vươn dậy bằng tri thức, niềm tin và sự đồng hành đúng cách.
| Sầu riêng là một trong những loại cây ăn trái đặc sản có giá trị kinh tế cao, được ví như "vua của các loại trái cây nhiệt đới". Tại Việt Nam, sầu riêng được trồng tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Nam và Tây Nguyên. Trong đó, vùng Đồng bằng sông Cửu Long và khu vực Tây Nguyên chiếm phần lớn diện tích, nhờ điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm và đất phù sa, bazan màu mỡ. Tính đến năm 2024, tổng diện tích trồng sầu riêng trên cả nước ước đạt hơn 130.000 ha, tăng nhanh trong vòng 5 năm qua do giá sầu riêng ổn định ở mức cao và nhu cầu xuất khẩu không ngừng tăng, đặc biệt là sau khi Trung Quốc chính thức mở cửa cho nhập khẩu chính ngạch từ Việt Nam. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển nóng, ngành sầu riêng cũng đang đối mặt với nhiều thách thức như: dịch hại phức tạp, thoái hóa đất do canh tác liên tục, lệ thuộc vào phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật, thiếu đồng bộ trong quy trình sản xuất và quản lý vùng trồng. Để nâng cao chất lượng và phát triển bền vững, nhiều địa phương đã bắt đầu chuyển hướng sang canh tác theo tiêu chuẩn kỹ thuật cao như áp dụng IPM (quản lý dịch hại tổng hợp), sử dụng phân sinh học, quản lý nước hiệu quả bằng hệ thống tưới nhỏ giọt và xây dựng mã số vùng trồng. Những chuyển biến này không chỉ giúp giảm chi phí, tăng năng suất mà còn tạo nền tảng cho việc mở rộng thị trường xuất khẩu lâu dài. |
