Sau nhiều năm loay hoay với các loại cây ăn quả không hiệu quả, ông Hà Văn Dũng, người Mường ở làng Trô, xã Giao An, tỉnh Thanh Hóa đã tìm được hướng đi bền vững từ cây cau. Từ loại cây bị xem là dễ trồng quá nên không đem lại lợi nhuận gì đáng kể, cau trở thành nguồn thu chính, mang lại hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho gia đình ông.
Nằm nép mình dưới chân núi, làng Trô những năm gần đây khoác lên màu xanh mướt của hàng vạn gốc cau thẳng tắp. Trong khu vườn rộng hơn 5 ha, ông Dũng cặm cụi kiểm tra vườn ươm giống. Tay gỡ nhẹ lớp rơm phủ trên luống cây, ông kể lại hành trình nhiều năm vất vả đi tìm sinh kế.
“Trước tôi trồng đủ loại như chanh, gấc, mía, cam, vải, bưởi... nhưng không cây nào đem lại kết quả như mong muốn. Lúc được mùa thì mất giá, lúc có giá lại không có hàng. Quanh năm làm mà không có dư”, ông nói.
Thời điểm ông trồng 5.000 gốc gấc và 500 gốc chanh là một trong những giai đoạn khó khăn nhất. Dù trái chín đầy vườn, nhưng tiêu thụ rất khó khăn. Ông phải đưa từng rổ gấc, từng túi chanh lên xe khách, xuống thành phố tìm nơi tiêu thụ. “Chen chúc trên xe, mệt và tủi lắm”, ông nhớ lại.
 |
| Cây cau trở thành nguồn thu chính, mang lại hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho gia đình ông Dũng. Ảnh: VnEconomy. |
Sau nhiều lần thất bại, ông bắt đầu chú ý đến cây cau – một loại cây không nhiều người trồng thời điểm đó. Là người có gần 20 năm đi thu mua dược liệu khắp các bản làng, ông nhận thấy hạt cau có đầu ra khá ổn định, thường được thương lái thu mua tận vườn, có thể bán cho các cơ sở đông y.
Năm 2006, ông quyết định trồng thử 1.200 gốc cau. Sau 5 năm, cây bắt đầu cho bói quả. Dù sản lượng chưa cao, nhưng đủ để ông nhận thấy triển vọng của loại cây này: ít sâu bệnh, không mất nhiều công chăm sóc, vốn đầu tư thấp, lại tiêu thụ thuận lợi ngay tại địa phương.
Từ năm 2017 đến 2019, ông mở rộng diện tích trồng cau lên 5 ha, tổng cộng 14.000 cây. Đến nay, hơn 7.000 cây đã bước vào thời kỳ thu hoạch ổn định. Cau cho trái quanh năm, giá bán dao động từ 20.000 đồng/kg trở lên, đảm bảo lợi nhuận cho người trồng.
“Trồng gấc ngày xưa cứ đến mùa thu hoạch là mất ăn mất ngủ vì lo tìm đầu ra. Còn với cau thì nhẹ nhàng hơn nhiều, thương lái đến tận vườn thu mua”, ông Dũng chia sẻ.
Ngoài lợi thế về công chăm sóc và đầu ra ổn định, cây cau còn phù hợp với điều kiện đất đai địa phương. Theo ông Dũng, cau không làm bạc màu đất, ít bị ảnh hưởng bởi mưa gió, trái cũng không dễ rụng như nhiều loại cây ăn quả khác. Mỗi năm chỉ cần làm cỏ và bón phân một lần.
“Có lẽ cây cau sinh ra cho người nghèo. Trồng không tốn nhiều tiền mà vẫn phát triển tốt”, ông nói.
Không chỉ dừng lại ở trồng cau, ông Dũng còn là người cung cấp giống cau có tiếng trong vùng. Ban đầu ông ươm giống để trồng cho vườn nhà, sau đó nhiều người dân đến hỏi mua. Cầu tăng, ông mở rộng sản xuất giống và bắt đầu bán ra thị trường.
Năm 2024, ông xuất ra thị trường 30.000 cây giống, với giá trung bình 25.000 đồng/cây. Cùng với 5 tấn cau quả bán ra trong năm, tổng thu nhập của gia đình ông đạt khoảng 700 triệu đồng.
Ông cam kết với người mua giống: “Tôi bảo hành đến lúc cây ra quả. Giống cau phải lấy từ cây mẹ hơn 15 năm tuổi thì mới đảm bảo chất lượng. Bà con mua cây giống đều được tôi hướng dẫn cách chăm sóc và xử lý sâu bệnh”.
Ngoài cau, ông Dũng còn trồng xen 600 gốc cốt toái bổ – một loại cây thuốc sống ký sinh trên thân cau, không chiếm đất trồng. Hiện thương lái thu mua củ cốt toái bổ với giá 30.000 đồng/kg. Ông đang tiếp tục nhân giống để phủ khắp diện tích còn trống trong vườn.
Nhìn thấy hiệu quả từ mô hình này, nhiều hộ dân trong làng Trô đã làm theo. Hiện toàn làng có hơn 20 ha trồng cau, thay thế cho vùng đất trống, đồi trọc trước kia.
Một trong những người tiên phong làm theo mô hình là ông Hà Văn Oanh (sinh năm 1964). Trước đây, ông trồng mía và keo, nhưng do tuổi cao, không kham nổi việc nặng, ông chuyển sang trồng 2.600 gốc cau.
“Từ khi chuyển sang trồng cau, tôi và vợ đỡ vất vả hơn nhiều. Chỉ cần ra làm cỏ, bón phân là xong, không mất sức như trước”, ông Oanh cho biết.
Với ông Dũng, ngoài thu nhập ổn định, điều khiến ông vui là được bà con tin tưởng. Ông sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ kỹ thuật, thậm chí giúp người dân thuê máy bay phun thuốc nếu rệp xuất hiện.
“Cau cũng có sâu bệnh, nhưng dễ xử lý hơn các cây khác. Trồng gấc ngày xưa cứ đến lúc hoa nở là phải phun thuốc, rồi trái non cũng hay rụng. Nay chuyển sang cau thấy nhẹ nhõm hẳn”, ông nói.
