VNHS - Trong thú chơi sinh vật cảnh trên thế giới có muôn trường phái khác nhau ở hai thể loại chủ yếu là cây (thực vật) và con (động vật).
Cây cảnh, trên thế giới do các vùng địa lý, thổ nhưỡng khác nhau mà sinh ra muôn vàn loài cây, với nhiều vẻ độc lạ tạo nên sự hấp dẫn ở cây như: giống cây, lá, hoa, quả. Từ sở thích về cây, qua bàn tay của con người tạo nên nhiều dạng cây cảnh phong phú, từ nhiều chủng loại cây trên thế giới được sưu tập về trong một khu vực đến một loại cây nhưng tạo nên nhiều dáng thế khác nhau, với kỹ thuật hiện đại cây để tạo cảnh quan đáp ứng cho sở thích chơi của con người ngày một phong phú, đa dạng qua lai tạo, cấy ghép,.... Để tạo nên những cây hấp dẫn, thu hút nhu cầu chơi cây cảnh và còn nhằm nâng cao giá trị của cây được chọn làm cảnh, các tiêu chí về cây như Cổ, Kỳ, Mỹ, Linh không ngừng được các nghệ nhân sáng tạo, làm cho người thưởng ngoạn cây đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.
Con vật, động vật trên thế giới được con người thuần hóa trở thành vật nuôi để phục vụ cho con người trong lao động sản xuất, làm thực phẩm, làm bảo vệ, cung cấp thông tin, tạo vẻ đẹp trang trí, thể hiện quyền uy và sự giàu có,... chỉ riêng trong lĩnh vực động vật làm cảnh theo nhu cầu sở thích của con người đã có nhiều loại khó có thể kể hết: gồm các giống vật sống ở môi trường trên cạn; động vật sống lưỡng cư; động vật sống dưới nước,... Từ to lớn như con voi, hung tợn như con hổ, báo, sư tử tới những con vật độc như rắn độc, bọ cạp, rết,... được con người nuôi dưỡng làm cảnh để thỏa mãn sở thích riêng.
Trong số động vật được con người nuôi để làm cảnh, động vật sống dưới nước gồm các loài thủy sinh, trong đó cá là con vật làm cảnh khá phổ biến. Bởi phần lớn các loại cá được xếp vào sinh vật lành (trừ một số loài cá có độc như cá chình điện, cá nóc, cá hổ,..), hình dáng, màu sắc đẹp, đa dạng, sống động, dễ chăm sóc trong môi trường nước, một số loài cá còn là loài vật sống lâu. Ở khía cạnh phong thủy cá nuôi trong môi trường nước còn tạo nên vận khí tốt do luân chuyển của nước qua vận động của cá.
Trong các loài cá cảnh hiện nay, cá Koi là một trong số các loài cá được ưa chuộng và nuôi làm cảnh rộng khắp ở nhiều nước trên thế giới, gần đây cá Koi được phát triển khá nhanh ở Việt Nam.
Nguồn gốc của cá Koi
Nói tới cá Koi, nhiều người chỉ biết tới cá Koi có xuất xứ từ Nhật Bản, Với người Nhật từ khá lâu cá Koi là “quốc ngư”, là niềm tự hào của người Nhật bởi cá có vẻ đẹp khá hoàn hảo từ vóc dáng tròn đầy, độ lớn vừa phải cho nhiều kích cỡ, màu sắc rất đẹp và hấp dẫn, cùng rất nhiều những chuẩn hóa mà các loài cá khác ít có được. Theo nhiều nhà nghiên cứu về cá Koi cho biết cá Koi có nguồn gốc từ giống cá chép ở Trung Quốc, được du nhập vào Nhật Bản khoảng thế kỷ XVII khi giao thương buôn bán của người Nhật và người Trung quốc phát triển. Nhờ ở sự thích thú với giống cá này, với tài nghệ và khéo léo trong nghệ thuật chăm sóc, lai tạo, từ các giống cá chép, người Nhật đã tạo ra các giống có Koi thuần chủng dễ thích nghi với các môi trường nước, ăn được nhiều loại thức ăn, có màu sắc đẹp, thân hình tuyệt mỹ như hiện nay.
Ý nghĩa của nuôi cá Koi
Nhiều nước ở phương Đông, xem cá chép là giống cá quý với truyền thuyết “Cá chép vượt vũ môn” (cá chép đoạt giải nhất trong cuộc thi của các loài cá) thể hiện sức mạnh vượt trội của loài cá chép với quyết tâm phi thường, vượt mọi chướng ngại gian khổ để đạt tới vinh quang cao nhất. Hay truyền thuyết “Cá chép hóa rồng” (cá chép có sức mạnh và linh thiêng quyền năng như rồng). Cá Koi là giống cá chép được lai tạo nhờ kỹ thuật tinh tế và sự khéo léo của con người, nên cá Koi là giống cá chép “được tuyển chọn công phu”, cá Koi mang đầy đủ đặc tính tốt đẹp của cá chép và còn hơn cá chép ở hình dáng, màu sắc tuyệt mỹ, sức sống cao, tuổi thọ dài tới 20-40 năm, tại Nhật đã ghi nhận có nhiều con cá Koi sống trên 60 năm. Với người Nhật nhờ niềm tin và kinh nghiệm thực tế, cá Koi còn được xem là giống cá mang lại sự may mắn hạnh phúc và trường thọ. Cá chép được người phương đông đưa vào thơm ca nhạc họa. Cá Koi càng được các hình thức nghệ thuật ca ngợi, nhất là trong thư họa như tranh, tượng, gốm sứ,…với hình ảnh 9 con cá Koi tượng trưng cho sung túc no đủ và phát triển tới đỉnh cao của cuộc sống về no đủ, an vui,...
Hiện nay, cá Koi không chỉ có ở Nhật mà được nuôi ở nhiều các quốc gia nhờ vẻ đẹp hiếm có và sức sống ká tốt với nhiều môi trường nước, nhiều loại thời tiết nóng, lạnh và đặc biệt nhờ ở ý nghĩa phong thủy của cá Koi. Người nuôi cá Koi đã chứng minh cho nhiều người thấy rằng nuôi cá Koi trong nhà đã giúp gia chủ trạng thái tinh thần tốt, gặp nhiều may mắn, thuận lợi trong cuộc sống, mang lại tiền tài và hạnh phúc. Người quan tâm kỹ tới phong thủy còn biết lựa chọn từng loại cá theo màu sắc, số lượng, kích thước để kích hoạt vận may tài lộc cho gia đình,...
Nhận diện và phân loại cá Koi
Cá Koi có nguồn gốc từ cá chép nên cá Koi có hình dáng, cấu trúc cơ thể, vận động khá giống cá chép. Tuy nhiên do sự lại tạo và chọn lọc những giống cá ưa thích về màu sắc, hình dáng,.. nên cá Koi có một số điểm khác dần so với thủy tổ cá chép, như: Màu sắc, cá Koi thân cá được bao phủ bởi một lớp vảy có nhiều màu rất đẹp như trắng, đỏ, đen, thậm chí là bạch kim. Nhờ vẻ đẹp của màu sắc mà tạo nên độc đáo riêng ở cá Koi, một con cá Koi quý thì màu sắc luôn là tiêu chí thứ nhất, sau đó mới là hình dáng và độ lớn. Để phân biệt giới tính của giống cá Koi, người có kinh nghiệm chỉ nhìn vào hình dáng là biết, cá cái có thân hình tròn trĩnh, phần bụng nở căng, cá đực thon gọn hơn, nắp mang và vây ngực có những nốt sần màu trắng.
Cá Koi có nhiều giống, màu sắc, hình dáng và kích thước có khác nhau tùy theo từng giống. Tuy nhiên, cách phân loại phổ biến, được sử dụng nhiều là phân biệt theo hình dáng với hai loại chính, là cá Koi chuẩn và cá Koi bướm:
Cá Koi chuẩn là giống có hình dáng gần với cá Koi nguyên thuỷ, chỉ khác ở được lai tạo để pha trộn thêm màu sắc, đặc biệt màu sắc dọc theo sống lưng. Về hình dáng do được chọn lọc kỹ nên cá Koi thuần chủng dáng đẹp hơn cá chép về độ thon tròn, gọn và sức đề kháng của cá Koi chuẩn khá tốt, giúp cho việc nuôi dễ dàng hơn.
Cá Koi bướm, có màu sắc đẹp nhưng có vây và đuôi dài hơn cá Koi chuẩn, có người gọi là cá chép vây dài hoặc cá chép Rồng. Cá Koi bướm được nhân giống qua lai tạo mới gần đây, từ năm 1980. Khác với cá Koi nguyên thủy, phần vi, vây và đuôi của cá Koi bướm khá dài, có giống đuôi dài hơn 2/3 chiều dài thân và vảy màu phủ kín đuôi. Với vây và đuôi dài, khi bơi, những chuyển động của cá Koi bướm vô cùng mượt mà và uyển chuyển, tạo nên khung cảnh huyền ảo, như cảnh bồng lai.
Chọn cá Koi và kỹ thuật chăm sóc
Nuôi cá Koi không khó, nhưng cần xác định rõ nơi nuôi cá Koi, trong bể kính hay hồ xi măng. Nếu nuôi cá Koi trong bể kính thì cá Koi bướm là sự lựa chọn tinh tế bởi vẻ đẹp duyên dáng thướt tha của giống này hiện rõ trước mắt khi quan sát. Tùy vào kích thước của bể kính mà chọn số lượng và kích thước cá khoảng từ 5cm đến 40cm. Lưu ý, cá Koi nuôi từ nhỏ phát triển khá nhanh nhưng khi đạt đến 20cm thì quá trình này sẽ chững lại và phát triển chậm dần. Theo kinh nghiệm nuôi cá Koi của một số nhà chuyên môn, tỉ lệ phát triển bình thường giữa thời gian theo tháng và độ dài cá Koi theo cm được thể hiện ở bảng sau:
Nếu lựa chọn hồ xi măng, để có đủ không gian rộng, tạo điều kiện cho cá phát triển kết hợp tạo dáng cảnh quan phù hợp, dung tích tối thiểu của hồ từ 6-7m3, nếu có thêm hòn non bộ, cảnh quan tạo vẻ đẹp, có vòi phun hoặc thác nước để tạo oxy cho cá có thêm cây xanh tạo bóng mát phòng khi thời tiết nắn nóng, có hoa sen, hoa súng để trang trí tạo hài hòa cảnh quan. Để cá sinh trưởng tốt trong hồ xi măng, nên chọn cá Koi có kích thước từ 20cm trở lên, kích thước cá trưởng thành đủ sức thích nghi với môi trường hồ có nhiều vi sinh vật có hại cho cá, cá nhỏ sẽ khó chống chọi lại được. Nuôi cá Koi trong hồ xi măng có nhiều ưu điểm cho cá, nhưng có nhược điểm cho người là nhìn từ trên xuống chỉ thấy rõ phần lưng cá là chủ yếu. Vậy nên chọn cá lưu ý đặc điểm này để chọn cá có màu sắc ở lưng nhiều hơn.
Nuôi cá Koi không khó, nhưng để có bể cá Koi đẹp là cả một nghệ thuật, chọn cá Koi để nuôi cần có kinh nghiệm, nên tham khảo kỹ các nhà chuyên môn hoặc những người đã nuôi cá thành công. Trong chăm sóc cá Koi là giống cá có khả năng thích nghi cao với các môi trường sống, tuy nhiên muốn có bể cá đẹp như ý rất cần kỹ năng và kiến thức để tạo môi trường và thức ăn phù hợp đảm bảo cho cá phát triển tốt. Để tránh bệnh cho cá Koi, chất lượng nước là yếu tố quan trọng nhất, cần đảm bảo rằng nước luôn trong sạch, không có rong rêu và vi khuẩn gây bệnh. Ngoài ra, độ pH cũng phải được duy trì trong khoảng 7-7,5; nhiệt độ từ 20 đến 27 độ C với hàm lượng oxy đạt ngưỡng tối tiểu 2,5mg/l. Để đảm bảo chất lượng nước luôn ở mức phù hợp với phát triển của cá, ngoài kinh nghiệm cần có kiểm tra hồ định kỳ bằng các thiết bị, máy đo chuyên dụng. Để đảm bào hệ số an toàn cao, cần bố trí hệ thống lọc nước đủ tiêu chuẩn cho hồ nuôi cá Koi chú ý kỹ đối với hồ ngoài trời dễ bị ngoại cảnh tác động tới môi trường nước. Đối với thức ăn cho cá cần thực hiện đúng hướng dẫn của chuyên môn về chủng loại thức ăn và định lượng thức ăn, Thức ăn thiếu nước sạch nhưng cá đói, chậm phát triển dễ sinh bệnh. Thức ăn thừa, cá no nhưng nước dễ nhiễm bẩn do dư thừa của thức ăn và môi trường sống của cá dễ bị nhiễm bẩn là mầm gây bện cho cá.
Nuôi cá Koi không khó, nhưng để nuôi cá Koi phát triển khỏe mạnh, đẹp cần có những kiến thức và kinh nghiệm nhất định. Người muốn nuôi cá Koi thành công cần có sự tìm hiểu cặn kẻ và tuân thủ đúng quy trình được người có chuyên môn hướng dẫn.
Chúc các bạn yêu cá Koi, yêu biểu tượng đẹp về mỹ thuật, về phong thủy, tâm linh có được nhiều thành công qua đan mê yêu sinh vật cảnh của mình.
TS. Bùi Hữu Dược
Nguyên Vụ trưởng Vụ Phật giáo Ban Tôn giáo Chính phủ
