“Thăng Long hội tụ” tại di tích lịch sử văn hóa gần 900 năm tuổi

VNHS - Tại di tích chùa Láng (Hà Nội), Hội hoa địa lan Thăng Long đã tổ chức trưng bày và thi hoa địa lan Xuân Ất Tỵ 2025 với chủ đề “Thăng Long hội tụ”. Sự kiện không chỉ mang ý nghĩa thưởng lãm nghệ thuật, mà còn là nơi giao lưu giữa các nghệ nhân và người chơi lan, góp phần bảo tồn, phát triển thú chơi tao nhã này. Đây là hoạt động thể hiện tinh thần gắn kết cộng đồng, giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống trong dòng chảy lịch sử Thăng Long - Hà Nội.

Chùa Láng - Tinh hoa kiến trúc Phật giáo Thăng Long

Với quần thể kiến trúc bề thế, được bố trí hài hòa, cân xứng trong một không gian thoáng đãng, chùa Láng đã từng được coi là đệ nhất tùng lâm ở phía Tây kinh thành Thăng Long xưa.

Chùa Láng, hay còn gọi là Chiêu Thiền tự (昭禪寺), là một ngôi chùa ở làng Láng, phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội. Tên chùa có ý nghĩa rằng: “Vì có điều tốt rõ rệt nên gọi là Chiêu. Đây là nơi sinh ra Thiền sư Đại Thánh nên gọi là Thiền”. Chữ Láng hay Kẻ Láng là tên của làng Yên Lãng huyện Vĩnh Thuận xưa, ngày nay là phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội.

Theo sách "Thiền Uyển tập anh", thiền sư Đạo Hạnh là con ông Từ Vinh và bà Tăng Thị ở làng Yên Lãng (tục gọi là làng Láng), là người thông minh, hiếu học, có chí lớn, tính tình phóng khoáng.

Sau khi cha mất, Từ Đạo Hạnh chọn con đường đi Tây Vực để học đạo. Tuy không đến được Ấn Độ nhưng ông đã học được những phép thuật ở phái Mật Tông của Phật giáo.

Khi trở về, ông đến tu tại núi Phật Tích (Hà Tây). Tại đây ông cho xây am Hương Hải, viện Phổ Đà, sau này trở thành chùa Thiên Phúc (còn gọi là chùa Thầy).

Ông là người có kiến thức sâu rộng về đạo Phật, thường giảng đạo, làm thơ về cuộc sống, nay còn lại 4 bài in trong tập "Thơ văn Lý - Trần".

Thiền sư còn được tôn là Tổ sư nghề hát chèo, nay còn lại bài giáo trò mà các vở chèo dân gian nào cũng hát ở phần mở đầu. Ông mất năm 1117 tại chùa Thiên Phúc, thân pháp còn được lưu giữ tại chùa và bị quân Minh đốt hủy vào thế kỷ 15.(1)

Chùa tương truyền được xây dựng từ thời vua Lý Anh Tông ( Trị vì từ 1138 – 1175). Chùa thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Theo truyền thuyết, nhà sư này đã đầu thai làm con trai một nhà quý tộc Sùng Hiền hầu, em vua Lý Nhân Tông. Vì vua Lý Nhân Tông (trị vì từ 1072 đến 1127) không có con, nên con trai của ông Sùng Hiền hầu được nối ngôi, tức vua Lý Thần Tông (trị vì từ 1128 đến 1138). Do sự tích ấy mà con của Lý Thần Tông là Lý Anh Tông đã cho xây cất chùa Chiêu Thiền để thờ vua cha và tiền thân của Người là thiền sư Từ Đạo Hạnh. Chùa đã được trùng tu nhiều lần, những lần quan trọng nhất là vào các năm 1656, 1901 và 1989.

Là một trong những ngôi chùa cổ tại đất Thăng Long giữ được kiến trúc bề thế, cân xứng, hài hòa với không gian xung quanh. Khi xưa, chùa được mệnh danh là “Đệ nhất tùng lâm” bởi nơi đây có rừng tùng đẹp nhất phía Tây kinh thành Thăng Long. Chùa cũng lưu giữ được nhiều di vật quý với gần 200 pho tượng, 39 bức hoành phi, 31 câu đối, 15 bia đá... Trong đó, tấm bia cổ nhất được dựng năm Thịnh Đức thứ 4 (1656) nhà Hậu Lê, do Tiến sĩ Nguyễn Văn Trạc soạn.(2)

Hơn 900 năm lịch sử, chùa Láng được biết đến như một trung tâm Phật giáo quan trọng của Thăng Long xưa. Chùa có kiến trúc độc đáo, gồm quần thể các công trình như Tam quan ngoại, Tam quan nội, phương đình hình bát giác, thượng điện, hành lang Thập Điện Diêm Vương, vườn tháp mộ... Mỗi công trình đều mang những giá trị nghệ thuật và tâm linh đặc sắc, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa Phật giáo và kiến trúc truyền thống Việt Nam.

Công trình ngoài cùng của chùa là cánh cổng gồm bốn cột vuông với ba mái cong không trùm lên cột mà gắn vào sườn cột, mái giữa cao hơn hai mái bên, giống kiến trúc cổng ở cung vua phủ chúa ngày xưa. Trên cổng có tấm hoành phi lớn đề chữ “Thiền Thiên Khải Thánh”.

Bước qua cổng là khoảng sân được lát gạch Bát Tràng, giữa sân có sập đá – là nơi đặt kiệu thánh những ngày khai hội. Từ phía sau cột đá là Tam quan nội với kiểu nhà 3 gian ở giữa là 2 hàng gạch chống 4 lớp mái song song xếp theo kiểu mái chồng. Đi qua Tam quan nội dẫn vào con đường đến chính điện được lát gạch với 2 bên là hàng muỗm cổ thụ rợp bóng tạo vẻ cổ kính, tĩnh mịch.

Cuối sân có cửa tam quan. Từ đây có con đường lát gạch dẫn đến cổng thứ ba. Qua cổng này ở giữa có ngôi nhà Bát Giác nơi đặt tượng Từ Đạo Hạnh.

Từ giữa sân chùa là nhà Bát Giác với kiến trúc độc đáo. Nhà Bát Giác hay còn gọi là nhà Bảo Cái được xây ở giữa sân chùa, đây là nét kiến trúc riêng biệt của chùa Láng mà có lẽ ít thấy. Nhà Bát Giác có mái chồng 2 tầng, 16 mái, bên trên đắp 8 con rồng tượng trưng cho 8 đời vua Lý. Tiếp sau nhà Bát Giác là đến các công trình chính của chùa như: Bái Đường, Thượng Điện, nhà thiêu hương, nhà Tổ, Tăng phòng.

Bia tạo lệ chùa Chiêu Thiền ca ngợi cảnh sắc chùa Láng: “Thế giới này dứng đầu cả ba nghìn thế giới. Cõi Thiền này vượt hẳn ba mươi sáu cõi thiền. Thật là danh lam bậc nhất, thế gian không có chùa nào sánh kịp. Khí tốt Phượng Thành bên hữu tỏa khắp, dòng sông Tô Lịch bên tả lượn vòng. Nhị Hà nghìn dặm quanh kinh đô uốn khúc, như rồng xanh lớp lớp chầu về, Tản Viên dãy núi đầy khí đẹp hướng vào, như hổ trắng đàn đàn đến họp.(3)

Chùa Láng không chỉ là một công trình kiến trúc lịch sử mà còn nổi bật với cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp. Khuôn viên chùa rộng lớn, trồng nhiều cây cổ thụ như bồ đề, đa, si, tạo không gian thanh tịnh, phù hợp cho các hoạt động tín ngưỡng và thiền định. Các cây xanh quanh chùa không chỉ mang lại bóng mát mà còn góp phần giữ gìn môi trường trong lành, mang lại cảm giác yên bình, thư thái cho du khách đến vãn cảnh.

Ngoài cây xanh, chùa còn có nhiều tiểu cảnh, hồ nước nhỏ, tạo nên một hệ sinh thái tự nhiên phong phú. Mỗi mùa trong năm, chùa lại khoác lên mình những màu sắc khác nhau, từ sắc hồng của hoa đào mùa xuân đến màu vàng của lá bồ đề vào mùa thu, tạo nên một khung cảnh đầy thi vị. Không chỉ vậy, khu vườn của chùa còn có nhiều loại cây thuốc quý, được các sư thầy chăm sóc cẩn thận, phục vụ cho việc trị bệnh và dưỡng sinh theo phương pháp cổ truyền.

Các tiểu cảnh trong chùa được bố trí hài hòa, phản ánh phong cách thiền định và triết lý nhà Phật. Những vườn cây bonsai được chăm sóc tỉ mỉ, phản ánh nghệ thuật tạo hình cây cảnh truyền thống của người Việt. Đây cũng là một điểm nhấn thu hút nhiều nghệ nhân yêu thích cây cảnh đến giao lưu, học hỏi và chiêm ngưỡng. Không gian xanh trong chùa không chỉ tạo sự thanh tịnh mà còn mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc, giúp cân bằng âm dương, mang lại sự bình an, may mắn cho người đến chiêm bái.

Lễ hội chùa Láng tổ chức chính hội vào mồng 7 tháng 3 âm lịch. Trong lễ hội có nghi thức rước kiệu Từ Đạo Hạnh đến chùa Hoa Lăng (phường Quan Hoa, quận Cầu Giấy), nơi thờ song thân của ngài. Hội cũng có nhiều trò chơi dân gian đặc sắc mang đậm nét truyền thống. Chùa Láng được xếp hạng Di tích lịch sử-kiến trúc quốc gia năm 1962. Với những giá trị tiêu biểu, năm 2019, Lễ hội chùa Láng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hội Hoa Địa Lan "Thăng Long Hội Tụ" - Sắc xuân giữa lòng Thăng Long

Vào ngày 16/02/2025 (19 tháng Giêng năm Ất Tỵ), chùa Láng đã đón chào Hội Hoa Địa Lan "Thăng Long Hội Tụ". Tham dự lễ trưng bày và thì hoa Địa Lan xuân Ất Tỵ 2025 có ông Nguyễn Mạnh Quỳnh - Phó chủ tịch thường trực, Tổng thư ký Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, đại diện các Hội, chi Hội, các Câu lạc bộ hoa Lan, cùng lãnh đạo UBND phường Láng Thượng, sư thầy trụ trì chùa Láng.

Trưng bày và thi hoa địa lan không chỉ là sân chơi nghệ thuật dành cho người yêu lan mà còn là cơ hội quảng bá những giống lan quý hiếm. Hàng trăm chậu hoa lan được bày tỏ rực rỡ với đủ dáng và sắc màu, thu hút du khách đến tham quan và thưởng lãm. Bên cạnh các chậu địa lan truyền thống, còn có nhiều giống lan quý hiếm được các nghệ nhân giới thiệu như lan Trần Mộng, lan Giáng Hương hay lan Kiếm Vàng. Mỗi loài hoa mang một vẻ đẹp riêng, tạo nên một bức tranh xuân rực rỡ, hài hòa giữa sắc hoa và không gian chùa cổ kính.

Không chỉ mang ý nghĩa thưởng lãm nghệ thuật, Hội Hoa Địa Lan "Thăng Long Hội Tụ" còn tăng cường giao lưu giữa các nghệ nhân và người chơi lan, góp phần bảo tồn, phát triển thú chơi tao nhã này. Đây là hoạt động thể hiện tinh thần gắn kết cộng đồng, giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống trong dòng chảy lịch sử Thăng Long - Hà Nội.

Bên cạnh đó, hội thi hoa lan còn giúp người yêu cây cảnh có cơ hội tìm hiểu thêm về nghệ thuật chăm sóc và tạo dáng cho lan địa. Các buổi tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm từ các nghệ nhân nổi tiếng đã giúp lan tỏa tình yêu thiên nhiên, hướng con người đến với những giá trị chân thiện mỹ thông qua hoa lan. Hội cũng tổ chức các cuộc thi về nghệ thuật tạo dáng lan, đánh giá dựa trên tiêu chí về độ bền, vẻ đẹp của hoa cũng như kỹ thuật chăm sóc.

Hội Hoa Địa Lan "Thăng Long Hội Tụ" không chỉ dừng lại ở việc thi thố giữa những chậu lan đẹp mà còn có các hoạt động đấu giá cây cảnh, gây quỹ từ thiện để ủng hộ các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa và phát triển môi trường xanh trong khuôn viên chùa. Nhiều người tham gia đấu giá đã góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn những giá trị tốt đẹp của thú chơi cây cảnh truyền thống, đồng thời hỗ trợ các hoạt động từ thiện ý nghĩa.

Lễ hội không chỉ giúp các nghệ nhân có dịp giao lưu, học hỏi mà còn giúp du khách cảm nhận được sự kết nối giữa thiên nhiên và con người, giữa quá khứ và hiện tại, góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của người dân Hà Nội. Những chậu hoa đẹp nhất đã được vinh danh và trao giải, tôn vinh những nghệ nhân có tay nghề cao và tình yêu mãnh liệt với loài hoa thanh khiết này.

Chùa Láng với không gian linh thiêng, phong cảnh hữu tình và giá trị lịch sử lâu đời là điểm đến không thể bỏ qua của những ai yêu thích văn hóa và tín ngưỡng Phật giáo. Sự kiện Hội Hoa Địa Lan "Thăng Long Hội Tụ" tổ chức tại chùa không chỉ mang lại vẻ đẹp mùa xuân mà còn khẳng định sự kết nối giữa thiên nhiên, con người và truyền thống văn hóa. Qua đó, chùa Láng tiếp tục giữ vững vị thế là một trong những trung tâm văn hóa, tâm linh quan trọng của Thăng Long - Hà Nội.

Nhìn lại sự kiện, có thể thấy rằng lễ hội không chỉ dừng lại ở việc tôn vinh vẻ đẹp của hoa địa lan mà còn góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, bảo tồn các giá trị truyền thống tốt đẹp. Sự hòa quyện giữa thiên nhiên và văn hóa tại chùa Láng là minh chứng cho sức sống bền bỉ của các di sản, đồng thời là động lực để thế hệ hôm nay tiếp tục gìn giữ và phát huy những tinh hoa mà cha ông để lại. Những lễ hội như thế này sẽ tiếp tục được duy trì và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân Thủ đô mỗi dịp xuân về.

Dưới đây là một số hình ảnh tại Lễ trưng bày và thi hoa địa lan Xuân Ất Tỵ 2025 với chủ đề “Thăng Long hội tụ”:

Phạm Hùng

Ghi chú:

(1). https://tapchinghiencuuphathoc.vn/chua-lang-ha-noi-tho-thien-su-tu-dao-hanh.html

(2),(3). https://phatgiao.org.vn/chua-lang--de-nhat-tung-lam-phia-tay-thanh-thang-long-d46186.html