Sáng 21/02 (12 tháng giêng), tại ngôi đình thờ Thành Hoàng Làng và ông Tổ làng nghề hoa cây cảnh Vị Khê, xã Điền Xá, huyện Nam Trực đã diễn ra khai mạc lễ hội hoa, cây cảnh Vị Khê năm 2024. Đây là lễ hội truyền thống của nhân dân địa phương nhằm tưởng nhớ, tri ân công đức của ông Tổ nghề Tô Trung Tự - người đã truyền dạy nghề trồng hoa cây cảnh cho người dân nơi đây làm kế sinh nghiệp lâu dài. Đây là lễ hội thường niên do Hội Sinh vật cảnh Nam Định phối hợp cùng UBND xã Điền Xá, huyện Nam Trực tổ chức.
Về dự lễ hội, có ông Nguyễn Hữu Vạn - Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, ông Nguyễn Mạnh Quỳnh- Chánh văn phòng Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, Lãnh đạo Hội SVC tỉnh Nam Định, lãnh đạo huyện Nam Trực, Sở văn hóa tỉnh Nam Định... cùng đông đảo nhân dân và du khách trong và ngoài tỉnh.
Theo sách nhà Trần vào năm Tân Mùi 1211 quan Thái Úy Tô Trung Tự đã đến Nguyễn Gia Trang nay là làng Vị Khê, thấy nơi đây là vùng đất đẹp, ruộng đồng màu mỡ, dân cư thuần phát và khéo tay nên ông đã lập thành cung để đi về. Sinh sống tại đây, ngoài việc khuyến khích sản xuất, mở rộng nghề nông trang, ông còn dạy cho dân làng nghề trồng hoa, làm cây cảnh.
Từ khi ông qua đời đến nay, dân làng Vị Khê đã tổ chức giỗ ông vào ngày mùng 4 tháng giêng hàng năm. Cũng kể từ đó, dù trải qua bao thăng trầm của lịch sử, làng nghề hoa, cây cảnh vẫn không ngừng phát triển.
Lễ hội gồm hai phần: Phần lễ gồm các nghi lễ: tế nam quan, tế nữ quan, rước hoa – cây cảnh tiêu biểu về đình làng, dâng hương ông Tổ làng nghề. Phần hội gồm các hoạt động: trưng bày những loài hoa quý, những cây cảnh độc đáo, biểu diễn văn nghệ, múa lân, thi thể thao...
Rước hoa cây cảnh là nghi thức đặc biệt quan trọng không thể thiếu trong lễ hội hoa cây cảnh Vị Khê; lễ vật có lợn quay, xôi, hoa quả... đặc biệt là cây cảnh - lễ vật mang tính đặc trưng của làng nghề hoa cây cảnh Vị Khê. Để có được cây cảnh tham gia rước và là lễ vật dâng lên Đức Thành Hoàng Làng và Ông Tổ nghề trồng hoa cây cảnh, cây cảnh phải trải qua một quá trình tuyển chọn hết sức công phu, kỹ lưỡng, tuân thủ theo các quy định của làng. Trước hết cây phải do chính người dân Vị Khê trồng, chăm sóc, tạo thế ngay trên đất làng Vị Khê, không phải là cây mua từ các địa phương khác đem về. Mỗi năm là một cây khác nhau, những cây đã dự lễ những năm trước không được tuyển chọ; giống cây phải khác nhau, nếu cùng giống thì phải khác thế. Trong nghi thức rước cây hàng năm chỉ có 5 cây đại diện cho 5 xóm: Xóm Cao Bình, xóm Cống, xóm Hoàng Đồng, xóm Đình, xóm Trại được vinh dự tham gia, vì vậy ngoài những quy định được coi là “lệ làng” ở trên thì việc tuyển chọn cây của các xóm được tổ chức hết sức chặt chẽ, công khai, công bằng và dân chủ. Việc tuyển chọn cây được diễn ra từ nhiều năm trước qua nhiều vòng tuyển chọn với sự tham gia của “hội đồng tuyển chọn” gồm các nghệ nhân ở nhiều lứa tuổi khác nhau, từ các nghệ nhân bậc tuổi cao niên, nghệ nhân trung niên đến những người thợ làm vườn trẻ tuổi để đảm bảo yếu tố truyền thống gắn kết với sức sáng tạo của tuổi trẻ, bảo tồn yếu tố gốc làng nghề truyền thống kết hợp hài hoà với sự phát triển mang hơi thở của thời đại. “Hội đồng tuyển chọn” còn có sự tham gia của các tổ chức đoàn hội như: Hội người cao tuổi, hội Cựu chiến binh, hội Sinh vật cảnh… Những cây cảnh được tuyển chọn qua vòng sơ khảo từ nhiều năm trước đảm bảo được các quy định của làng sẽ được “hội đồng tuyển chọn” kiểm tra và tổ chức bỏ phiếu, cây nào có số phiếu cao nhất sẽ được đại diện cho xóm tham gia “lễ rước” và là “lễ vật” dâng lên Đức Thành Hoàng làng và Ông Tổ nghề hoa cây cảnh Tô Trung Tự.
Ông Nguyễn Mạnh Quỳnh - Tổng thư ký, Chánh Văn phòng Hội SVC Việt Nam chia sẻ: Trong nhiệm kỳ khoá 7 và trong năm 2024 Hội SVC sẽ tập chung đặc biệt trong đề án phát triển hoa cây cảnh đến năm 2030 của Bộ NN&PTNN đã định hướng cho nghành hoa cây cảnh toàn quốc, thành nghành nghề có giá trị kinh tế cao và Hội SVC Việt Nam coi tỉnh Nam Định nói chung và Điền Xá nói riêng là một trong những mô hình trọng điểm để triển khai tổ chức.
Lễ hội hoa cây cảnh Vị Khê với các nghi thức tế lễ, “tục” rước hoa cây cảnh, “lệ” thi, trưng bày hoa, cây cảnh mang đậm những giá trị nguyên gốc; là một sợi chỉ đỏ, là gạch nối giữa quá khứ với hiện tại. Bởi lễ hội là nơi trao truyền, tôn vinh những bí quyết nghề, là mạch sống khởi nguồn cho sự sáng tạo nghệ thuật của bao thế hệ người dân Vị Khê. Từ Nguyễn Gia Trang xưa - ngôi làng nhỏ bên bờ sông Hồng đỏ lặng phù sa đến làng Vị Khê rộng lớn với hàng nghìn hộ dân như ngày nay; nghề trồng hoa, cây cảnh đã được lan toả ra khắp 20 xã, thị trấn của huyện Nam Trực; các huyện, tỉnh thành phố từ Bắc tới Nam.
Với bề dày lịch sử trên 800 năm hình thành và phát triển từ thời nhà Lý cùng với sự phát triển rực rỡ từ thời nhà Trần, lễ hội hoa cây cảnh Vị Khê không chỉ khơi dậy đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” mà còn là nơi trực tiếp giao lưu, trao đổi kinh nghiệm với các nghệ nhân, tạo cơ hội cho những người yêu thích nghệ thuật cây cảnh đem tác phẩm của mình giới thiệu đến du khách, góp phần hình thành nên một nét đẹp văn hóa. Hoạt động này được coi là nguồn động lực hết sức quan trọng để cán bộ và nhân dân địa phương quyết tâm xây dựng mô hình làng nghề sản xuất hoa, cây cảnh mà Ủy ban xã, UBND huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định đã đề ra.
Một số tác phẩm sinh vật cảnh trưng bày tại Lễ Hội:
Phúc Thịnh - Hồng Vân
