Suiseki là gì, 4 cách phân loại đá Suiseki

Từ lâu suiseki được xem là thú chơi đá nổi tiếng của Nhật Bản. Vậy Suiseki là gì? Người ta phân loại đá suiseki như thế nào? Tạp chí Việt Nam Hương sắc cùng bạn đọc tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Đá Suiseki là gì?

Danh từ Suiseki phát âm tiếng Việt là “Sư sê ki”. Suiseki là một từ ngữ Nhật Bản với “Sui” nghĩa là “thủy” (nước). “Seki” là “thạch” (đá), là nghệ thuật thưởng ngoạn đá khi đá vẫn giữ được điều kiện tự nhiên của chúng. Suiseki thường được trưng bày trên đế gỗ đã được chạm khắc gọi là Dai hay Daiza hoặc khi chúng được trưng bày trên khay làm bằng sứ hoặc đất nung có rải đá nhỏ, cát hay hạt mịn hoặc nước Suiban. Trải qua nhiều nước, tên của nghệ thuật này cũng có khác nhau.

Tại Trung Hoa, Suiseki được gọi là Gongshi (hay Qishi), đá hiếm hoặc Guashi, đá lạ hoặc đá chế tác. Tại Triều Tiên, Suiseki được gọi là Suseok, là đá Vĩnh cửu. Ở phương Tây gọi là đa thưởng ngoạn (viewing stone). Còn ở Việt Nam Suiseki được gọi là đá cảnh.

Tổng quan đá Suiseki là gì?

Nghệ thuật đá thưởng ngoạn được bắt đầu hơn 1000 năm trước tại Trung Hoa, sau đó lan sang Triều Tiên, Nhật Bản, qua phương Tây trong vòng 100 năm trở lại đây và những nước khác trên thế giới. Ngày nay, Suiseki cũng giống như Bonsai trở thành thú chơi toàn cầu. Các câu lạc bộ suiseki ngày càng xuất hiện nhiều trên thế giới như tại Nhật có Nippon suiseki association, ở Châu Âu có Italian association of Suiseki lovers, ở Việt Nam chúng ta có Hội Đá cảnh, Đá Phong Thủy Việt Nam. Các cuộc thi thường được tổ chức bởi các tổ chức có uy tín này.

Suiseki được giới thiệu sang Nhật trong Triều đại Nữ Hoàng nhiếp chính Suiko khoảng 600 năm sau Công nguyên như là món quà từ Hoàng đế Trung Hoa. Tại Nhật, vì đất chật người đông, họ đã tìm cách thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên qua cảnh vật thu nhỏ như Bonsai và Suiseki.

Dân tộc này có biệt tài là thu dụng những cái hay, cái đẹp của nước ngoài, biến thành của mình với những nét đặc trưng riêng mang nặng bản sắt văn hóa thiền định “Zen”. Đối với phương Tây, suiseki được coi là đá có hình ảnh trườu tượng, kỳ lạ nhưng gây ấn tượng mạnh.

Đá Suiseki

Chúng có hình dáng đẹp và phá cách thường được đặt theo chiều đứng, uốn khúc, lồi lõm gây ấn tượng sâu sắc, với những lỗ thủng lớn nhỏ, khe sâu được tạo ra do sự bào mòn, phong hóa trong thiên nhiên.

Nghệ thuật chơi của người Trung Hoa trở nên phổ biến ở Nhật, nhưng rồi thời gian trôi qua, người Nhật đã thay đổi phong cách chơi khác với người Trung Hoa như đổi thế chơi đứng sang thế nằm, với hình dáng phong cảnh, đồi, cao nguyên, bình nguyên, hoặc các chủ đề khác như con người, thú vật, cây cỏ...

Người Nhật tự hào rằng sau khi thú chơi đá đến Nhật Bản nó có những biến đổi mới lạ với xu hướng chung là bóng tối đã đánh bại màu sắc, đặc biệt màu đen sẫm được coi là lý tưởng, ngược lại trong nền văn hóa của Trung Hoa nhiều viên đá lòe loẹt thường được đánh giá cao. Cũng như thế, cách trưng bày một Suiseki phải theo nghi thức. Ví dụ cách trưng bày của Tokonoma, là sự phát triển của người Nhật, trong khi đó ở Trung Hoa các viên đá thường được trưng bày lộn xộn với nhau.

Như vậy, Gongshi (hay Qishi) xuất phát từ Trung Hoa nhưng lại phát triển nhất ở Nhật Bản và bây giờ là toàn thể giới cùng chơi và phát triển theo những cách thức có đôi chút khác nhau nhưng tựu chung vẫn dựa trên cách phân loại truyền thống theo 4 tiêu chuẩn chính: Hình dáng, xuất xứ, kiểu thức bề mặt viên đá và màu sắc.

Nếu có thêm thắt cũng chỉ là phân loại theo kích thước như đá nhỏ (thấp hơn 15cm), đá tầm trung (15-45cm), cao (từ 45cm trở lên), cách khác là phân loại theo sự biến cải có ý nghĩa  là  giữ viên đá nguyên bản hay chế tác, gọt giũa thêm cho đá có hình dáng đẹp hơn.

Do đâu mà người Nhật biến chế cách chơi đá của người Trung Hoa? Chính là do bản sắt văn hóa đặt trưng của người Nhật. Văn hóa Nhật thấm nhuần tinh thần Thiền Tông trong nhiều lĩnh vực: thi ca, hội họa, kiến trúc, điêu khắc, sân khấu, đình viên cho đến trà đạo, hoa đạo, võ đạo. Không những ảnh hưởng đến nghệ thuật, Thiền còn đi vào đời sống thường ngày của người dân Nhật như trong ẩm thực, nghỉ ngơi và cả trong kinh doanh.

Đã không sai lầm khi nói rằng Thiền đã trở thành sinh mệnh và cốt tủy của nền văn hóa Nhật. Nhiều quốc gia cũng chịu ảnh hưởng Thiền Tông, nhưng không nơi nào thấm nhuần đến mức độ sâu sắc và bền vững như nền văn hóa của nước này “đi cũng Thiền, ngồi cũng thiền”.

Mạnh Tuấn tổng hợp