Cách đánh giá một tác phẩm bonsai đẹp ngày nay càng phát triển mạnh mẽ và rộng rãi trong cả nước, ngày càng có thể thu hút và khẳng định tinh thần luôn tìm tới cái mới, cái đẹp của các nghệ nhân.
Để đánh giá một tác phẩm phải dựa vào 5 tiêu chí chấm thi bonsai đẹp sau. Theo chúng tôi một tác phẩm bonsai đẹp phải mang đủ các khía cạnh đẹp của nghệ thuật, kỹ thuật, loại tán lá, loại chậu, kích thước cây và tâm hồn của người tạo ra nó, điều này bộc lộ rất rõ qua dáng vẻ và cái hồn của cây khi ta thưởng ngoạn. Ở đây chúng tôi xin góp đôi điều về việc nhận định tiêu chuẩn một tác phẩm bonsai đẹp, để mong đánh giá đúng mức tài năng, công sức và tâm hồn của nghệ nhân.
Có 5 tiêu chuẩn đánh giá một tác phẩm bonsai đẹp
- Nghệ thuật: Góc to đều đặn, không bị lép hậu, bộ rễ diễn tả được sự bám đất vững chắc, không cơi rễ quá cao đến độ bất cân xứng. Phía chính diện không có rễ mọc đâm thẳng vào mắt người thưởng ngoạn. Gốc, thân, ngọn phải liền lạc, vết cắt lành da, có rêu, địa y tạo được nét cổ phong, không bệnh tật, cây cân xứng, không bị bứu mất cân xứng của thân cây. Tàn lá xanh tươi, chia tầng rõ rệt, tức đủ cành, đủ lá, không bị che bóng rập tàn lẫn nhau, không trái quy luật thiên nhiên tức là:
- Không được mượn nhiều nhánh để tạo thành một nhánh
- Nhánh không được mọc ngược vào thân.
- Kỹ thuật: Trồng cân đối về bố cục, đối xứng hoặc tạo lệch vẫn cân bằng, phi nhân xứng – Nhánh đầu tiên tính từ gốc phải to hơn so với những nhánh kế tiếp. Nhánh to khỏe được uốn tỉa thuần thục, không còn kẽm hay một ngoại vật giúp tác động tạo dáng, tạo hình. Chăm sóc, bảo quản tác phẩm biểu lộ được sức sống khỏe mạnh, không héo úa, suy tàn. Chứng minh đã được sống lâu năm trong chậu trồng, không được dùng kỹ sảo để che lấp cây mới thay chậu.
- Tàn lá: các loại lá càng nhỏ càng cao điểm. Nếu chủng loại cây lá lớn nhưng được ép nhỏ để tỷ lệ phù hợp với cây vẫn được tính điểm cao.
- Loại chậu: Tỷ lệ cân đối với cây trồng trong chậu.
- Kích thước cây: Lấy đường kính gốc cây là 1 thì chiều cao của cây tối đa cho phép là 7 – ví dụ: Đường kính là 0.1m thì chiều cao tối đa cho phép là 0.7m. Nếu cây vẫn là đường kính như trên, mà chiều cao của thân càng thấp xuống thì giá trị nghệ thuật càng cao.
Cách đánh giá trên đây là 5 tiêu chuẩn một tác phẩm bonsai đẹp đã được áp dụng qua nhiều hội thi bonsai tại Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh.
Một tác phẩm đẹp còn thể hiện rõ nét ở tính thời gian. Cây phải già nua cổ kính, không phải một gốc cây già tuổi lâu năm là một bonsai mà phải có thời gian cắt tỉa, tạo dáng, uốn sửa. Điều này bộc lộ qua rễ, cành, nhánh và các sẹo của nó cũng phải già theo nhịp phát triển của cây. Đâu cứ phải gốc già là đủ nếu nhìn vào ngọn cây, tán cây ta lại thấy như một cây bị cắt ngang thân, rồi mọc lên những cành non trẻ chưa hài hòa với gốc già. Giữa gốc cây và phần mới tạo thành chưa hòa hợp thành một chỉnh thể hoàn hảo, dễ đem lại cho người xem cảm giác chắp nối và không đồng bộ. Các sẹo cắt buộc phải già theo cây, các phần nối thân phải tương đối hòa hợp, tàn nhánh phân chia theo thứ tự và chi tiết khi nhìn vào mới mang lại đúng giá trị một tác phẩm bonsai đẹp nhỏ già nua như cây cổ thụ.
Với ý đồ về cách đánh giá một tác phẩm bonsai đẹp, các tuyệt tác từ trong thiên nhiên, nghệ nhân bonsai trồng và sửa cây, cố gắng liên tục, dẻo dai, làm sao bộc lộ được hết ý đồ của thiên nhiên và ý đồ của mình. Nói khác đi thu nhỏ một cây như thế nào để cho nó vẫn giữ dưới dạng bé nhỏ nhưng đặc tính tự nhiên và phù hợp với tự nhiên. Khi thưởng ngoạn nó không chỉ bằng mắt thường mà còn cả chiều sâu của con mắt tâm hồn – sau khi hoàn tất một tác phẩm bonsai đẹp.
Bonsai là một tác phẩm sống, nó có thể thay đổi theo các mùa trong năm; như vậy đây có thể biểu diễn cho người xem bất kỳ ở trạng thái nào. Kiểu dáng trơ trụi lá cũng đem tới người thưởng ngoạn một cảm giác sâu xa, thích thú, nhưng ở các cây trơ thân, trơ cành, chưa được chúng ta đánh giá đúng mức để cái đẹp của nó qua các lần trưng bày.
Trên đây là vài quan điểm về cách đánh giá một tác phẩm bonsai đẹp. Hy vọng bạn đọc trong cả nước tiếp tục đóng góp thêm nhiều ý kiến, nhiều cách làm hay và cho ra đời nhiều tác phẩm hoàn hảo, đúng tiêu chuẩn nhất để áp dụng qua các kỳ thi bonsai trong nước và trên thế giới.
Dư Hữu Đức
Hội SVC TP. Hồ Chí Minh.
