 |
| Cây hoa mẫu đơn hay còn có tên gọi khác là cây bông trang, cây bông trang đỏ, trang son, đơn đỏ, mẫu đơn hoa đỏ, long thuyền hoa, nam mẫu đơn... |
Cây mẫu đơn thường được trồng ở nơi trang trọng, linh thiêng nhất như trước cửa đình, chùa, miếu mạo; mỗi bên một cây đỏ, một cây trắng. Cũng có thể cả hai cây đó. Có nơi chỉ trồng một cây đỗ ở chính giữa cửa đình, cửa chùa... chứ chẳng có quy định ngặt nghèo gì. Mẫu đơn ra hoa không có mùa nào. Vào ngày tuần, ngày lễ hoa mẫu đơn được coi là một trong những thứ hoa quý để cúng thần cúng Phật. Người ta thích mẫu đơn đó hơn. Chỉ có một điều lạ là hoa mẫu đơn đó hữu sắc vô hương sao vẫn được đẳng thờ?
Ấn tượng mạnh mẽ để lại trong lòng tôi về cây mẫu đơn là vào hạ tuần tháng Bảy Tây năm 1965. Không hiểu những đêm cuối tháng năm ấy ngày âm và ngày dương có gần nhau không mà trời tối lắm. Đại đội một pháo cao xạ nằm dưới bảy mi-li-mét của chúng tôi có nhiệm vụ bảo vệ tên lửa ta lần đầu tiên phát hỏa ở vùng Suối Hai, tỉnh Hà Tây.
Chiếm lĩnh trận địa trên một quả đồi toàn là cây gai lúp xúp, chúng tôi mải miết đào công sự và chuẩn bị chiến đấu ngày trong đêm. Quãng ba bốn giờ sáng mọi việc đã đâu vào đó. Vừa thay nhau canh gác chúng tôi vừa tranh thủ chợp mắt một chút. Tôi gác sau cùng và do đó cũng là người thức dậy muộn nhất trong khẩu đội. Lúc ấy chân trời phía đông đã rạng màu hồng nhạt. Và tôi không còn tin ở mắt mình nữa, quả đồi chúng tôi đặt trận địa bạt ngàn một màu hoa mẫu đơn đỏ rực, từ chỗ những khẩu pháo kéo xuống chân đồi và lại tiếp trúng nối tiếp sang những quả đồi khác. Lần đầu tiên tôi hiểu mẫu đơn là một loại cây hoang dại. Chính vì vậy mà khi mở mắt ra nhìn thấy hoa mẫu đơn rực đỏ xen giữa những bụi cỏ tranh, bụi gai xòng xọng, bụi sim mua, bụi cây xấu hổ... tạo nên một bức thảm với đủ các hình thù màu sắc đa dạng và phong phú, tôi đã rất đỗi ngạc nhiên.
Tôi là cháu nội nhà Nho bất cùng thời. Mẹ tôi mất sớm. Cha tôi bận rộn mải mê với công việc kiếm sống hàng ngày, ông vừa cày ruộng vừa tranh thủ dạy chữ quốc ngữ vào buổi tối. Do đó người chăm sóc tôi giản để mất đến tôi. Suốt ngày tôi quanh quẩn bên ông nội. Tôi theo ông nội lên đền Tư Văn ngủ. Tôi cũng không rõ, tại sao người làng tôi gọi ngôi đền thờ Đức thành Văn Sang - người có công dạy mười bảy sĩ phu thi đỗ cả mười bảy vị đều đỗ đạt cao và hai vị câm điếc mà cũng dạy học trò câm điếc vượt qua sự khó khăn của tật nguyền có ích cho đời - là đền Tư Văn. Hay vì ngôi đền được xây dựng bằng tiền bán phe văn ở xã hội phong kiến? Ở xã hội đó quy định con trai mới được mua phe văn. Đã là trai thì tư kể lọt lòng đó, hớn hở đến người tóc bạc hễ có tiền là có phe văn và có quyền bình đẳng như nhau ở chiếu làng. Do vậy người chưa có chân trong phe văn là cực lắm. Họ bị coi khinh, coi rẻ là thứ bạch đinh. Nhưng muốn có phe văn thì phải mua bằng số tiền mua một sào ruộng tốt. Nhà nghèo tiền chạy ăn từng bữa chả có, tiền đâu mua phe văn?
Ông nội tôi tham gia nhóm Đông Kinh Nghĩa Thục không thành, bỏ về làng xin chân giữ đền Tư Văn để được sớm tối nhang đăng phụng sự Đức thánh Văn Sang và Đức thánh câm điếc.
Trước cửa đền Tư Văn có hai cây mẫu đơn đỏ to lắm. Ông tôi cắt tỉa gọn gàng tựa hai ván xôi khổng lồ, mỗi đợt hoa nở thì từ cổng làng đã thấy đỏ ói như vầng dương ban mai vừa rơi xuống.
Mẫu đơn khác hẳn các loài hoa. Ở trước cửa đình chùa, đền miếu không ai dám bón nước giải, nước phân đà đành. Nhưng càng thiếu nước, càng nắng hạn hoa càng thắm đỏ, bền màu. Mẫu đơn con này lên từ rễ cây mẹ. Quý bạn lắm, ông tôi mới chịu dành cho một cây con. Bởi vì, dành cây con phải chặt luôn cả rễ cây mẹ. Cho nên từ nhỏ, trong ý thức tôi đã coi cây mẫu đơn là loại quý hiếm.
Vậy mà giờ đây, trước mắt tôi mẫu đơn mọc như rừng. Mà đúng là rừng thật! Tuy vậy, tôi vẫn thấy tiếng tiếc những cây mẫu đơn đêm qua bị chúng tôi đào công sự đánh bật gốc. Tôi cặm cụi nhặt những cây mẫu đơn bị đất đá đè lên, trồng lại. Nhờ vậy tôi đã hiểu tại sao cây mẫu đơn sống được ở đồi trọc và khẳng định vị trí của mình giữa những bụi gai góc, sim mua và tạt chịu hạn... Tôi mới hiểu tại sao ông tôi không chịu đánh cây mẫu đơn nhanh cho mọi người. Ấy là vì mẫu đơn rất ít rễ và rễ nó ăn sâu vào lòng đất hàng mét. Do vậy, khi đánh, nhổ cây mẫu đơn hay bị đứt rễ. Giữa lúc tôi đang tiếc rẻ trồng lại những cây mẫu đơn thì khẩu đội trưởng đi hội ý với ban chỉ huy đại đội về, bảo:
- Trồng lại làm gì nữa. Có lệnh tập trung cả đại đội đi hái cho bằng hết hoa mẫu đơn ở quả đồi này đây.
Tôi ngạc nhiên, hỏi:
- Tại sao?
Khẩu đội trưởng nhăn nhó, giải thích:
- Các bố ấy bảo để màu đỏ, lộ quá. Còn công sự của mình thì cấm là ngụy trang xanh um, có khác gì lạy ông tôi ở bụi này.
Tôi ngẫm nghĩ một lát và thấy cũng có lý. Nhưng chỉ một lát sau lại có lệnh của đại đội trưởng truyền xuống các khẩu đội là không được hái hoa mẫu đơn nữa. Lính tráng nhao nhao hỏi:
-Tại sao?
Đại đội trưởng giải thích: "Cái thằng Mỹ xảo quyệt, tinh ranh lắm. Vùng đồi này nó trinh sát, chụp ảnh không biết bao nhiêu lần rồi. Chỉ cần đổi khác một chút là chúng phát hiện ra. Cho nên, các khẩu đội tích cực đánh cây mẫu đơn trồng lên bờ công sự, chật cánh mẫu đơn buộc vào nòng pháo... thay là ngụy trang".
Chúng tôi làm vừa xong thì trời đổ mưa rào. Thật là nhân hòa, địa lợi, thiên thời. Vừa ra quân đã gặp bao nhiêu là thuận lợi. Khi thế chiến đấu như được được nhận liền mẫu đơn. Sau này, mỗi khi nhắc tới trận địa hoa mẫu đơn góp phần bảo vệ tên lửa ta đánh thắng trận đầu và đại đội tôi được trên công nhận bắn rơi tại chỗ hai chiếc F.105D với cơ số đạn ít nhất, nhiều người vẫn bảo do đại đội tôi ngụy trang suất, biết bảo vệ hoa mẫu đơn nên đã tạo đà khí thế chiến đấu đúng lúc cho bộ đội. Việc đúng sai ở thời buổi ấy, chả ai tranh luận làm gì.
Xin được trở lại chuyện cây mẫu đơn. Chừng tám năm sau, lúc ấy tôi là phóng viên chiến tranh của tòa báo Phòng không - Không quân. Chẳng rõ duyên kỳ ngộ thế nào, mùa hè năm 1973 tôi có một chuyến đi thực tế ở Nông trường Dầu Đôi để viết về lực lượng dân quân bắn máy bay trên hữu ngạn sông Đà. Tôi bàng khuâng chợt nhớ cái trận địa hoa mẫu đơn năm nào. Dẫu trận địa ấy, chúng tôi chưa ở trọn một ngày một đêm và nó cũng chỉ thoáng qua trên đường dừng chân của người lính cao xạ như hàng trăm trận địa khác thôi. Nhưng tôi đã trở về đây, bạn có thể tưởng tượng nổi không? Trận địa xưa bao giờ sao? Và bạt đỏ màu hoa mẫu đơn trên ngọn đồi ấy đã lại rực đỏ, lẫn theo đường xe ở kẽo khẩu kéo xuống chân, sim pháo khẩu đội chúng tôi. Một lần nữa, tôi lại chứng kiến sức sống của cây mẫu đơn thật kỳ diệu! Thế là cứ thế thần kiệm tìm những cây mẫu đơn đã bật dật, góp vào quang cảnh trên đây thành những súc màu cháy sống mãnh liệt đến thế là cùng.
Kể từ bữa đó, mỗi lần lên miền trung du, tôi thường hay chú tâm để ý cây mẫu đơn. Bạn có lúc nào quan sát các thành ta luy nhẵn thín trên các ngả đường hành quân không? Nếu để ý, hẳn bạn sẽ bắt gặp những chòm hoa mẫu đơn đỏ tựa tựa ngọn lửa nhỏ đang bốc cháy dọn dọc trên thành ta tuy mà không một trận cuồng phong nào có thể dập tắt được! Những chùm hoa mẫu đơn đỏ được đơm ra từ nhánh cây đã bật nẩy từ những mẫu rễ của cây mẫu đơn mẹ sót lại trước sự tàn công bạo liệt của mùi xà beng, lưỡi xẻng, nhất cuộc chim và lưỡi máy ủi mớ dương. Càng bão gió, nắng lửa, khô cằn, hoa mẫu đơn càng thắm đỏ. Đó là một loài cây hoa không phải nắng như nắng trượng, hứng như hứng hoa. Và giải thích theo chữ Hán thì mẫu là mẹ, hoa mẫu đơn là hoa mẹ ôm vào lòng vô vàn những chiếc hoa con tựa người mẹ nghèo sống nơi đất khô đá băm rễ chắc vào lòng đất, vắt kiệt sức mình, bất khuất chống trả mọi thiên tai địch họa để nuôi một dặm sơn làm đẹp cho đời vậy.
Tôi băn khoăn tự hỏi: giữa mẹ Âu Cơ và cây mẫu đơn có sợi dây vô hình nào ràng buộc với nhau không hay chính mẹ đã hóa thân thành cây mẫu đơn với cái bọc trăm hoa đỏ thắm?
Bây giờ, hẳn bạn đã hiểu tại sao tổ tiên mình quý cây mẫu đơn đến thế.
Hà Nội, 10-10-1998
