Việc gây nuôi, buôn bán và quản lý động vật rừng từ lâu đã là lĩnh vực nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu không được thực hiện đúng theo các quy định hiện hành. Thực tế nhiều năm qua cho thấy, hoạt động nuôi động vật rừng thông thường – những loài có giá trị kinh tế nhưng không thuộc nhóm nguy cấp, quý, hiếm – vẫn đang tồn tại không ít khoảng trống trong cơ chế quản lý, tạo điều kiện cho các vi phạm như nuôi trá hình, buôn bán trái phép, gây ảnh hưởng đến nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học quốc gia. Nhằm khắc phục các bất cập, thống nhất quy trình quản lý và đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn thiên nhiên, ngày 24/6/2025 Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư 27/2025/TT-BNNMT chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.
 |
| Việc gây nuôi, buôn bán và quản lý động vật rừng từ lâu đã là lĩnh vực nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu không được thực hiện đúng theo các quy định hiện hành. - (Ảnh: drnhan.vn) |
Theo thông tư 27/2025/TT-BNNMT được xem là văn bản quy phạm pháp luật quan trọng, có tính điều chỉnh rộng đối với các hoạt động liên quan đến động vật hoang dã, trong đó có nội dung rất cụ thể về nuôi động vật rừng thông thường. Đáng chú ý, văn bản này đồng thời bãi bỏ nhiều quy định tại các quyết định hành chính trước đó như Quyết định số 1215/QĐ-BNNMT, Quyết định số 696/QĐ-BNNMT và Quyết định số 2308/QĐ-BNNMT. Việc hợp nhất các quy định, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường truy xuất nguồn gốc là những điểm mới nhằm giúp người dân, doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, tránh vi phạm do thiếu hiểu biết và tạo hành lang pháp lý thuận lợi để phát triển hoạt động nuôi động vật rừng một cách minh bạch, hợp pháp.
Động vật rừng thông thường theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT được xác định là các loài động vật có giá trị kinh tế, phân bố tự nhiên tại Việt Nam, thuộc lớp thú, chim, bò sát, lưỡng cư, nhưng không nằm trong danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm (Nhóm I, II) được quy định tại chính Thông tư này hoặc trong các phụ lục của Công ước CITES mà Việt Nam là thành viên. Đồng thời, các loài này cũng không thuộc danh mục vật nuôi thuần hóa theo pháp luật về chăn nuôi. Việc phân định rạch ròi về danh mục giúp xác định rõ ràng trách nhiệm quản lý, tránh tình trạng lợi dụng danh nghĩa “thông thường” để hợp thức hóa việc nuôi, buôn bán động vật hoang dã thuộc nhóm cấm.
Từ ngày 1/7/2025, tổ chức, cá nhân có nhu cầu nuôi động vật rừng thông thường bắt buộc phải đáp ứng đầy đủ ba điều kiện cơ bản. Thứ nhất, phải chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của loài động vật nuôi, tuân thủ theo quy định của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường về truy xuất nguồn gốc lâm sản. Thứ hai, phải đảm bảo an toàn tuyệt đối cho con người, môi trường và động vật nuôi, bao gồm cả việc tuân thủ quy định về vệ sinh thú y, bảo vệ môi trường sinh thái tại địa phương. Thứ ba, cơ sở nuôi phải không nằm trong khu vực cấm chăn nuôi theo quy định của pháp luật về chăn nuôi, thường là các khu dân cư đông đúc, gần trường học, bệnh viện, khu bảo tồn thiên nhiên…
Song song với việc đáp ứng điều kiện về cơ sở vật chất, môi trường và pháp lý, các chủ thể tham gia nuôi động vật rừng thông thường cũng phải thực hiện nghiêm túc trách nhiệm báo cáo và theo dõi, kiểm soát đàn nuôi. Cụ thể, tổ chức, cá nhân phải ghi chép sổ theo dõi hoạt động nuôi theo đúng Mẫu số 07 ban hành kèm theo Phụ lục II của Thông tư. Trong thời hạn tối đa 3 ngày làm việc kể từ khi đưa động vật rừng thông thường về cơ sở nuôi, người nuôi phải gửi thông báo theo Mẫu số 08 tới cơ quan Kiểm lâm sở tại hoặc UBND cấp xã trong trường hợp địa phương không có kiểm lâm. Thông báo này là cơ sở để kiểm soát số lượng, chủng loại, nguồn gốc đàn nuôi và phục vụ thanh kiểm tra định kỳ.
 |
| Mẫu số 07 ban hành kèm theo Phụ lục II của Thông tư 27/2025/TT-BNNMT. - (Ảnh: Chụp màn hình) |
Để tăng tính minh bạch và khả năng giám sát, Thông tư 27 quy định rõ ràng về trình tự, thủ tục thông báo nuôi động vật rừng. Các biểu mẫu theo quy định của Thông tư giúp chuẩn hóa cách ghi chép, thống kê và theo dõi. Trong trường hợp không thực hiện đúng thời gian, không nộp thông báo hoặc ghi chép sai lệch, chủ cơ sở nuôi có thể bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 07/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lâm nghiệp. Đây là bước tiến quan trọng trong việc quản lý thực chất hoạt động nuôi thay vì chỉ kiểm soát trên giấy tờ.
Bên cạnh việc tuân thủ về đăng ký, người nuôi còn có nghĩa vụ cập nhật thông tin khi có bất kỳ thay đổi nào liên quan đến hoạt động nuôi: bổ sung loài, thay đổi địa điểm, tăng đàn vượt quá ngưỡng báo cáo… Trong các trường hợp vi phạm, cơ quan có thẩm quyền có thể tiến hành kiểm tra, thu hồi mã số đăng ký hoặc yêu cầu chuyển giao động vật về cơ sở đủ điều kiện theo quy định pháp luật. Đây là biện pháp giúp duy trì kỷ cương pháp luật trong thực thi quản lý tài nguyên thiên nhiên.
Điểm đáng chú ý tiếp theo trong Thông tư 27/2025/TT-BNNMT là việc tích hợp các tiêu chí xác định loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm một cách khoa học, phù hợp với IUCN và Sách đỏ Việt Nam. Điều này góp phần tách biệt rõ các loài không được phép gây nuôi với nhóm loài thông thường, tránh tình trạng nhầm lẫn, hợp thức hóa hành vi buôn bán trái phép. Đặc biệt, Thông tư cũng xác định rõ các nhóm động vật được ưu tiên bảo vệ, các loài động vật rừng sinh sản nuôi thế hệ F1, F2 được phép chế biến, kinh doanh trong một số điều kiện cụ thể. Như vậy, quy định lần này không chỉ siết chặt quản lý mà còn mở ra cơ hội phát triển có kiểm soát cho các mô hình chăn nuôi hợp pháp.
Về mặt tác động chính sách, Thông tư 27 góp phần thiết lập nền tảng quản lý chặt chẽ, đồng bộ và thống nhất giữa các cơ quan: từ kiểm lâm, UBND địa phương đến cơ quan cấp mã số và Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam. Việc đưa mẫu vật nuôi thông thường vào khuôn khổ pháp luật không những giúp minh bạch hóa thị trường mà còn góp phần tăng tính cạnh tranh lành mạnh cho các cơ sở nuôi chân chính. Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh thực thi Công ước CITES, việc áp dụng các tiêu chuẩn quản lý phù hợp quốc tế là yêu cầu cấp thiết nhằm giảm thiểu tình trạng buôn bán bất hợp pháp, bảo vệ hình ảnh quốc gia trước cộng đồng quốc tế.
Không dừng lại ở hoạt động nuôi, Thông tư cũng quy định rõ về quy trình cấp mã số cho các cơ sở nuôi, trồng loài thuộc phụ lục CITES, kể cả loài phân bố tự nhiên và không phân bố tự nhiên tại Việt Nam. Các yêu cầu về phương án nuôi, phương án trồng, xác nhận tác động đến đa dạng sinh học được làm rõ, đảm bảo mọi hoạt động đều có sự đánh giá khoa học từ Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam. Riêng đối với nuôi loài thuộc Phụ lục I CITES, quy trình xét duyệt hồ sơ còn có sự tham gia của Ban Thư ký CITES quốc tế thông qua sự trình báo của Cơ quan Quản lý CITES Việt Nam. Điều này khẳng định trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong bảo vệ động vật hoang dã và thực hiện nghĩa vụ thành viên CITES một cách bài bản.
Trên thực tế, hoạt động nuôi động vật rừng thông thường có thể đóng vai trò tích cực trong việc cung cấp thực phẩm, dược liệu, sinh kế cho người dân nếu được quản lý hợp lý. Thông tư 27 cho phép phát triển mô hình kinh tế từ động vật rừng nhưng đồng thời yêu cầu đảm bảo nguồn gốc hợp pháp, truy xuất được, có hệ thống ghi chép đầy đủ. Đây là hướng tiếp cận thực tế, linh hoạt, phù hợp với mục tiêu kép: phát triển kinh tế – bảo tồn sinh học. Thông qua việc thiết lập cơ chế quản lý chi tiết, Thông tư còn giúp bảo vệ quyền lợi của người nuôi hợp pháp, tránh bị đánh đồng với các hành vi vi phạm pháp luật.
Từ góc nhìn dài hạn, quy định mới giúp xây dựng hệ sinh thái pháp lý chặt chẽ cho toàn bộ hoạt động liên quan đến động vật hoang dã, tiến tới hình thành thị trường mẫu vật hợp pháp, có truy xuất nguồn gốc, được quốc tế công nhận. Điều này cũng tạo điều kiện để Việt Nam thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm có nguồn gốc động vật rừng được nuôi hợp pháp, như dược liệu, sản phẩm thủ công mỹ nghệ, phục vụ ngành y học cổ truyền trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, để Thông tư 27/2025/TT-BNNMT thực sự phát huy hiệu quả trong thực tiễn, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên: cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương, cơ quan kiểm lâm, cộng đồng khoa học và người dân. Ngoài ra, việc tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật ghi sổ, báo cáo, đăng ký… cũng cần được tổ chức thường xuyên, tránh tình trạng “nắm luật trên giấy” nhưng lúng túng khi thực hiện. Chính sách pháp luật tốt chỉ có hiệu lực nếu được tổ chức triển khai một cách nhất quán, minh bạch và thuận tiện.
Thông tư 27/2025/TT-BNNMT không chỉ là văn bản hành chính đơn thuần mà còn là công cụ pháp lý góp phần kiến tạo nền tảng quản trị bền vững cho hoạt động nuôi, kinh doanh động vật rừng tại Việt Nam. Đây là bước chuyển tích cực, tạo điều kiện cho những mô hình kinh tế sinh thái hợp pháp phát triển, đồng thời siết chặt hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ động vật hoang dã. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, việc cập nhật, tuân thủ đầy đủ quy định pháp lý như Thông tư 27 là cách để tổ chức, cá nhân chủ động tránh rủi ro, đồng thời xây dựng mô hình nuôi động vật rừng hiệu quả, an toàn, đúng pháp luật và bền vững.
