Chồi non gai là phần chồi non của cây gai rừng thuộc chi Aralia, thường là loài Aralia elata, phân bố chủ yếu ở các vùng núi Đông Bắc Trung Quốc như Cát Lâm, Hắc Long Giang, Liêu Ninh và một số khu vực tại Triều Tiên. Ở Nhật Bản, loài cây này được biết đến với tên gọi Tara-no-me và được xem là một trong những loại rau tiêu biểu của mùa xuân.
Chồi thường nhú lên vào đầu xuân, chỉ kéo dài khoảng hai đến ba tuần. Đây là thời điểm băng giá tan dần, đất bắt đầu ấm lên, và các mầm non đầu tiên vươn khỏi mặt đất, được xem là tín hiệu báo xuân về. Tuy nhiên, do thời gian sinh trưởng ngắn và khó bảo quản, loại rau này có giá trị thương mại tương đối cao, đặc biệt trong những năm gần đây khi nhu cầu sử dụng tăng mạnh tại các thành phố lớn.
 |
| Món rau "chồi non gai" trở nên đắt đỏ, khó mua vì chỉ xuất hiện vài tuần mỗi năm, giá trị dinh dưỡng lại cao. |
 |
| Những chồi non gai tươi mơn mởn vừa được thu hái trong rừng đầu xuân tại vùng Đông Bắc của Trung Quốc. |
Chồi non gai từng là món rau “cứu đói” gắn liền với thời kỳ khó khăn của người dân vùng Đông Bắc Trung Quốc.
Theo Sohu, trong thời kỳ khan hiếm thực phẩm những năm 1940, người dân nơi đây đã dùng chồi gai như một loại rau thay thế. Cụ bà Lý Tú Lan, 86 tuổi, sống tại Cát Lâm, kể lại rằng thời đó gia đình bà phải vào rừng hái chồi về nấu ăn, dù cây có nhiều gai nhọn gây trầy xước tay chân.
Trong những năm gần đây, tại các địa phương như Tân Minh (Liêu Ninh), nông dân bắt đầu trồng thử nghiệm loài cây này dưới tán rừng, giúp ổn định nguồn cung thay vì chỉ dựa vào thu hái tự nhiên. Một hecta có thể thu hoạch hàng ngàn cây, giá bán tại chợ nông sản địa phương dao động từ 50–80 NDT/kg tùy loại, cao hơn nhiều so với rau thông thường.
 |
| Chồi non gai có vị hơi đắng khi mới ăn nhưng càng về sau càng ngọt. |
Chồi non gai không chỉ có giá trị ẩm thực mà còn được ghi nhận trong y thư cổ Trung Hoa. Theo các tài liệu này, chồi có vị hơi đắng, tính mát, giúp thanh nhiệt, tiêu viêm, bổ gan và hỗ trợ tiêu hóa. Người dân một số vùng cũng sử dụng rễ và vỏ thân cây để làm thuốc giảm đau, trị sưng viêm hoặc nhức mỏi cơ khớp.
Theo báo cáo của Cục Lâm nghiệp tỉnh Cát Lâm năm 2024, chồi non gai chứa hàm lượng cao vitamin nhóm B, C, các khoáng chất như canxi, kẽm, cùng chất xơ, saponin và chất chống oxy hóa. Một số hợp chất có trong cây được đánh giá có tiềm năng hỗ trợ điều hòa huyết áp và cải thiện chức năng gan. Đặc biệt, nồng độ saponin trong rễ cây được cho là cao hơn cả nhân sâm, theo nghiên cứu thực vật học tại Nhật Bản.
 |
| Món tempura chồi gai giòn rụm, vàng ươm - một cách chế biến truyền thống của Nhật Bản. |
Tại Nhật Bản, Tara-no-me (tên gọi của chồi non gai) là món ăn không thể thiếu trong bữa cơm mùa xuân. Món thường được chế biến theo kiểu tempura, bọc bột chiên giòn hoặc luộc sơ, ăn kèm nước tương nhạt. Người Nhật quan niệm rằng ăn Tara-no-me đầu xuân sẽ mang lại sức khỏe và may mắn, bởi vậy chồi non này còn được gọi là “rau trường thọ”.
Ở Trung Quốc, món ăn truyền thống từ chồi non gai phổ biến là luộc sơ chấm tương, xào trứng hoặc nấu canh đậu phụ. Hương vị của chồi gai đặc trưng ở vị đắng nhẹ đầu lưỡi nhưng ngọt mát hậu vị. Một số nhà hàng cao cấp ở Bắc Kinh, Thượng Hải, Thẩm Dương đưa món này vào thực đơn theo mùa, với giá bán từ 100–200 NDT/kg (khoảng 350.000–700.000 đồng). Với các loại hái sớm, mọc tự nhiên, giá có thể lên đến hơn 1.000 NDT/kg.
Ngoài thị trường nội địa, chồi non gai còn được xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc như một loại rau hữu cơ cao cấp, được người tiêu dùng đánh giá cao nhờ nguồn gốc tự nhiên và giá trị dinh dưỡng.
