Tết Hàn Thực có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn với câu chuyện trung nghĩa của Giới Tử Thôi thời Xuân Thu. Tuy nhiên, khi du nhập vào Việt Nam, ngày này không còn mang ý nghĩa "cấm lửa, ăn đồ lạnh" mà được biến đổi để phù hợp với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. Việc làm bánh trôi, bánh chay để cúng gia tiên thể hiện lòng hiếu thảo, đạo lý "uống nước nhớ nguồn". Nhiều gia đình cũng dâng bánh lên chùa, thể hiện sự thanh tịnh, từ bi và công đức.
Bên cạnh đó, Tết Hàn Thực còn mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng. Đây là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau, cùng nhau làm bánh, tạo nên không khí ấm cúng và gắn kết. Qua những hoạt động này, thế hệ trẻ được học về phong tục, hiểu hơn về văn hóa dân tộc.
Hình ảnh bánh trôi, bánh chay cũng mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Bánh trôi tròn trịa, trắng tinh như viên ngọc thể hiện sự hoàn thiện, trong sáng. Khi bánh trôi nổi lên mặt nước sau khi luộc, nó tượng trưng cho tinh thần kiên trì, vượt qua thử thách để vươn lên trong cuộc sống. Tết Hàn Thực vì thế không chỉ là ngày tưởng nhớ cội nguồn mà còn là dịp để duy trì những giá trị văn hóa, giáo dục đạo lý và tăng cường sự gắn kết trong gia đình, cộng đồng.
 |
| Hình ảnh bánh trôi, bánh chay cũng mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc trong ngày Tết Hàn Thực. (Ảnh: Internet) |
Người Việt từ bao đời nay luôn coi trọng các giá trị truyền thống, đặc biệt là tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Tết Hàn Thực, cùng với các ngày lễ quan trọng khác như Tết Nguyên Đán, Tết Đoan Ngọ, Vu Lan báo hiếu, đã tạo nên một hệ thống nghi lễ gắn kết con người với tổ tiên, cội nguồn. Mỗi năm, vào ngày 3/3 Âm lịch, khói hương nghi ngút trên bàn thờ, những viên bánh trôi bánh chay đơn sơ nhưng chứa đựng tình cảm sâu sắc được đặt trang trọng trên mâm cúng. Đây không chỉ là cách để con cháu tưởng nhớ đến ông bà, cha mẹ mà còn thể hiện lòng biết ơn với những người đi trước.
Không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, Tết Hàn Thực còn có giá trị lớn trong đời sống cộng đồng. Việc cả gia đình cùng nhau ngồi nặn bánh, từ người già đến trẻ nhỏ, tạo nên không khí đầm ấm, vui vẻ. Trẻ em được người lớn hướng dẫn cách vo bột, đặt nhân, vê tròn, rồi nhẹ nhàng thả bánh vào nồi nước sôi. Cảm giác chờ đợi những viên bánh nổi lên, trắng trong, đẹp mắt cũng là một niềm vui giản dị mà ấm áp. Đó không chỉ là hoạt động làm bánh, mà còn là cách để truyền dạy truyền thống, giúp thế hệ sau hiểu và trân trọng hơn những phong tục tập quán của dân tộc.
Bánh trôi, bánh chay tuy có nguyên liệu đơn giản nhưng lại mang nhiều lớp nghĩa. Lớp bột nếp trắng ngần thể hiện sự tinh khiết, nhân bánh ngọt ngào tượng trưng cho tình cảm gắn bó, hiếu nghĩa. Đặc biệt, hình ảnh bánh trôi chín, tự nổi lên mặt nước cũng như một lời nhắc nhở về cuộc đời: trải qua thử thách, con người sẽ tự khẳng định giá trị của mình. Hình ảnh này cũng gợi lên triết lý về sự tròn đầy, viên mãn trong cuộc sống, về nhân sinh quan của người Việt bao đời nay.
 |
| Bánh trôi, bánh chay tuy có nguyên liệu đơn giản nhưng lại mang nhiều lớp nghĩa. (Ảnh: Internet) |
Tết Hàn Thực còn có một điểm đặc biệt là sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo. Bánh trôi, bánh chay thường được làm chay tịnh, không có thịt cá, phù hợp với tinh thần thanh khiết của đạo Phật. Nhiều gia đình không chỉ làm bánh để cúng gia tiên mà còn mang lên chùa dâng lễ, cầu mong bình an, hạnh phúc cho gia đình. Đây là một nét đẹp trong văn hóa Việt, thể hiện tinh thần hướng thiện, từ bi, bác ái.
Không chỉ phổ biến ở miền Bắc, Tết Hàn Thực cũng có những biến thể riêng khi đến với các vùng miền khác nhau. Ở miền Trung và miền Nam, tuy không phổ biến như ở miền Bắc, nhưng người dân vẫn giữ thói quen nấu chè trôi nước – một phiên bản khác của bánh trôi, bánh chay. Chè trôi nước thường có kích thước lớn hơn, nhân đậu xanh và được ăn kèm với nước đường gừng thơm ngọt, thể hiện sự hòa hợp của trời đất, con người.
Bên cạnh ý nghĩa truyền thống, ngày nay, Tết Hàn Thực cũng có sự biến đổi để phù hợp với cuộc sống hiện đại. Nhiều gia đình không còn tự tay xay bột, làm bánh như trước mà chọn mua bánh làm sẵn, tuy nhiên, giá trị tinh thần vẫn được giữ vững. Các cơ sở sản xuất bánh trôi, bánh chay phát triển mạnh vào dịp này, cung cấp những sản phẩm chất lượng để phục vụ nhu cầu của người dân. Những mâm cúng đơn giản nhưng đầy đủ, những lời cầu chúc bình an vẫn tiếp tục được gìn giữ qua bao thế hệ.
 |
| Bánh trôi, bánh chay thường được làm chay tịnh, không có thịt cá, phù hợp với tinh thần thanh khiết của đạo Phật. (Ảnh: Internet) |
Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, việc giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống như Tết Hàn Thực là điều cần thiết. Không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, ngày lễ này còn là cơ hội để mỗi người nhìn lại những giá trị gia đình, cộng đồng, để trân trọng hơn những nét đẹp văn hóa lâu đời của dân tộc. Dù cuộc sống có nhiều đổi thay, nhưng những viên bánh trôi, bánh chay trắng ngần vẫn là biểu tượng của sự thanh khiết, của tình thân, của đạo lý "uống nước nhớ nguồn" mà người Việt luôn tự hào gìn giữ.
