Đây là nội dung được đưa ra tại Diễn đàn “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 18/7.
Theo ông Ngô Quốc Tuấn – Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), dừa hiện là loại trái cây có diện tích lớn nhất với hơn 202.000 ha, sản lượng 2,28 triệu tấn, tập trung tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Việt Nam đang nằm trong nhóm các quốc gia xuất khẩu dừa hàng đầu thế giới. Đến năm 2030, ngành dừa được định hướng chuyển mạnh sang chế biến sâu, áp dụng tiêu chuẩn GAP, tích hợp mô hình du lịch sinh thái và phát triển sản phẩm OCOP.
 |
| Dừa hiện là loại trái cây có diện tích lớn nhất với hơn 202.000 ha, sản lượng 2,28 triệu tấn |
Với chanh dây, sản lượng hiện đạt khoảng 163.000 tấn/năm, chủ yếu tại các tỉnh Tây Nguyên. Ngành đặt mục tiêu đến năm 2030 đạt 300.000 tấn, tập trung ở Lâm Đồng, Đắk Nông, Gia Lai. Việt Nam đang trong giai đoạn hoàn tất thủ tục để xuất khẩu chanh dây sang Mỹ, đồng thời mở rộng thị trường sang Hàn Quốc và Thái Lan. Do khoảng 70-80% sản lượng đã được xuất khẩu, việc nâng chất lượng giống và giá trị gia tăng được xem là ưu tiên hàng đầu.
Đối với dứa, sản lượng hiện đạt 860.000 tấn, chủ yếu từ vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Đến năm 2030, sản lượng dự kiến tăng lên gần 1 triệu tấn. Mặc dù đã xuất khẩu sang hơn 120 quốc gia, ngành dứa vẫn chưa đẩy mạnh mở rộng sang các thị trường mới. Trong khi đó, thị trường EU vẫn còn nhiều dư địa, đặc biệt trong bối cảnh EVFTA đang được khai thác ngày càng hiệu quả.
Chuối hiện là loại quả có sản lượng lớn nhất, khoảng 3 triệu tấn, và là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Trong năm 2024, nước ta đã xuất sang Trung Quốc hơn 625.000 tấn chuối. Các thị trường tiềm năng khác gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và EU. Để giữ vững thị phần, ngành cần nâng cao chất lượng sản phẩm, mẫu mã và đầu tư xây dựng thương hiệu.
 |
| Chuối hiện là loại quả có sản lượng lớn nhất, khoảng 3 triệu tấn, và là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. |
Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam – ông Đặng Phúc Nguyên cho biết quy mô thị trường dứa toàn cầu năm 2024 ước đạt 29 tỷ USD và duy trì tốc độ tăng trưởng bình quân 6,3%/năm. Trong đó, châu Âu và Bắc Mỹ chiếm tới 50% nhu cầu. Dứa Việt Nam hiện có khả năng cạnh tranh tốt, đặc biệt với sản phẩm nước dứa cô đặc của doanh nghiệp DOVECO – đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia và được định giá cao hơn các sản phẩm cùng loại đến từ Mỹ và châu Âu.
Cũng tại diễn đàn, ông Phạm Quốc Liêm – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Unifarm, nhận định chuối vẫn còn nhiều dư địa phát triển. Năm 2024, mặt hàng này mang về 378 triệu USD, tương đương 2.400 USD/ha. Tuy nhiên, nếu được đầu tư bài bản và sản xuất quy mô lớn theo mô hình công nghệ cao, ngành chuối có thể đạt 4 tỷ USD trong thời gian tới. Điều đó đồng nghĩa với mức thu nhập cần đạt 20.000 USD/ha – gấp gần 10 lần hiện tại.
Với chanh dây, ông Nguyễn Mạnh Hùng – Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nafoods cho biết, từ con số gần như bằng 0 cách đây một thập kỷ, đến nay ngành chanh dây đã đạt tổng giá trị khoảng 500 triệu USD, trong đó mảng sản phẩm cô đặc và puree chiếm 300 triệu USD. Nếu được quy hoạch bài bản và mở rộng thị trường, đặc biệt là Trung Quốc, mặt hàng này hoàn toàn có thể đạt mốc 1 tỷ USD trong tương lai.
Dù tiềm năng lớn, song các chuyên gia cũng cảnh báo ngành trái cây Việt Nam cần chuyển dịch từ tư duy tăng sản lượng sang nâng cao chất lượng, đồng thời hoàn thiện chuỗi giá trị và xây dựng thương hiệu quốc gia.
Ông Nguyễn Như Cường – Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chỉ ra rằng sầu riêng đang là mặt hàng duy nhất đạt kim ngạch “tỷ đô” với gần 2,3 tỷ USD năm 2023 và 3,3 tỷ USD trong năm 2024. Trong khi đó, những loại trái cây từng dẫn đầu như thanh long lại sụt giảm mạnh, từ mức hơn 1 tỷ USD xuống chỉ còn 534 triệu USD.
Theo ông Tuấn, ngành trái cây hiện đối mặt với nhiều hàng rào kỹ thuật từ thị trường quốc tế, như yêu cầu về kiểm dịch, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Một số vi phạm đã dẫn đến việc bị thu hồi mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, ảnh hưởng đến xuất khẩu. Ngoài ra, việc mở rộng thị trường cũng gặp khó khăn về logistics, cạnh tranh và sự tương đồng sản phẩm trong khu vực ASEAN.
“Để xuất khẩu hiệu quả, điều quan trọng là phải tổ chức lại chuỗi liên kết từ nông dân đến doanh nghiệp. Truy xuất nguồn gốc, minh bạch hóa sản xuất và đảm bảo an toàn thực phẩm cần được coi là điều kiện tiên quyết,” ông Tuấn nhấn mạnh.
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhấn mạnh tổng diện tích canh tác 4 loại trái cây chanh leo, dứa, dừa và chuối hiện đạt khoảng 420.000 ha với sản lượng trên 6,3 triệu tấn, cho thấy nguồn lực sản xuất dồi dào và có tiềm năng lớn về xuất khẩu. Nhu cầu thị trường đối với các mặt hàng này cũng rất lớn, thậm chí nhiều doanh nghiệp phản ánh không đủ nguồn cung để đáp ứng.
 |
| Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam phát biểu tại Diễn đàn. Ảnh: Bộ Nông nghiệp và Môi trường. |
Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng chỉ ra những con số cần suy ngẫm. Mặc dù dừa đã đạt kim ngạch xuất khẩu 1,1 tỷ USD vào năm 2024, thuộc top 7 mặt hàng nông sản chủ lực, nhưng chuối mới đạt 380 triệu USD, chanh leo 222 triệu USD và dứa thậm chí chưa đến 50 triệu USD. Điều này cho thấy chúng ta, từ góc độ cơ quan quản lý Nhà nước, hợp tác xã, người trồng… còn rất nhiều việc phải làm để đưa các mặt hàng này lên tầm tỷ đô, có thể là vào năm 2026 hoặc 2027.
Thứ trưởng Trần Thanh Nam đánh giá rằng cả 4 mặt hàng đều đang đối diện với các thách thức giống nhau như: Bộ giống còn đơn điệu, thiếu giống tốt, giống chống chịu với các loài sâu bệnh hại quan trọng, thiếu vùng nguyên liệu đạt chuẩn, liên kết rời rạc, tỷ lệ chế biến thấp, thiếu thương hiệu quốc gia, và thị trường vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Công tác truy xuất nguồn gốc vẫn gặp vướng mắc, đặc biệt là trong bảo hộ giống cây trồng.
Trong bối cảnh đó, Nghị định số 88/2025/NĐ-CP hướng dẫn thực hiện Nghị quyết số 193/2025/QH15 đã tháo gỡ nhiều rào cản, mở ra cơ hội đột phá trong nghiên cứu giống mới. Bên cạnh đó, hiện nay việc phân cấp cho các vùng địa phương theo Nghị định số 145/2025/NĐ‑CP đã đặt ra 17 nhiệm vụ cho từng xã về vùng nguyên liệu và cấp mã số vùng trồng. Đây là cơ sở quan trọng để địa phương chủ động phối hợp với doanh nghiệp và hợp tác xã trong quản lý và phát triển vùng trồng một cách bài bản, hiệu quả.
"Riêng với vùng nguyên liệu, yếu tố then chốt để truy xuất nguồn gốc và tiếp cận các thị trường khó tính, doanh nghiệp cần chủ động phối hợp với hợp tác xã để xây dựng mô hình liên kết chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra, đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định, nâng cao năng lực cạnh tranh cho nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế,” Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh.
