Phát triển ngành hoa, cây cảnh Việt Nam cần chính sách tín dụng, đất đai, nhân lực đồng bộ

Chính sách tín dụng và thể chế còn thiếu đồng bộ cản bước ngành hoa, cây cảnh phát triển quy mô lớn

Ngày 10/5/2025, tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã khai mạc Lễ hội Festival hoa, cây cảnh VNUA 2025 – sự kiện ra mắt sàn đấu giá ngành hoa, cây cảnh đầu tiên tại Việt Nam. Đây là hoạt động có ý nghĩa về kinh tế, giáo dục, khoa học và nghệ thuật. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung đã đến tham dự và phát biểu khai mạc.

Quang cảnh Hội thảo quốc gia với chủ đề “Phát triển bền vững ngành hoa, cây cảnh Việt Nam” - (Ảnh: Đức Thiện).

Tại Festival hoa, cây cảnh VNUA 2025, nhiều chuyên gia đầu ngành đã cùng nhau chỉ rõ những rào cản đang khiến ngành hoa, cây cảnh Việt Nam chưa thể vươn mình thành một ngành kinh tế chính thức. Một trong những điểm nghẽn lớn nhất được chỉ ra là sự thiếu đồng bộ trong hệ thống chính sách, đặc biệt là chính sách tín dụng ưu đãi, quy hoạch đất đai ổn định và khung thể chế công nhận ngành hàng.

Trong khi nhu cầu đầu tư vào sản xuất hoa công nghệ cao – như nhà kính, hệ thống tưới tự động, giống mới, công nghệ bảo quản hiện đại – ngày càng tăng, nhiều doanh nghiệp và hợp tác xã vẫn khó tiếp cận nguồn vốn dài hạn với lãi suất ưu đãi. Việc ngành hoa, cây cảnh chưa được công nhận là ngành hàng kinh tế chính thức khiến các chính sách tín dụng, thuế và hỗ trợ đầu tư không thể áp dụng đồng bộ, từ đó hạn chế khả năng mở rộng quy mô sản xuất và tích lũy công nghệ.

Các doanh nghiệp hoa cây cảnh cũng đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận đất đai ổn định để đầu tư dài hạn. Hiện nay, phần lớn diện tích sản xuất vẫn thuộc sở hữu cá nhân hoặc thuê ngắn hạn, khiến việc triển khai các mô hình sản xuất tập trung, ứng dụng công nghệ cao trở nên bấp bênh. Quy hoạch vùng sản xuất cũng thiếu nhất quán, dẫn đến tình trạng manh mún, phân tán, khó tạo thành các cụm liên kết sản xuất hiệu quả.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung khẳng định, ngành hoa, cây cảnh là ngành hàng phát triển và được quan tâm nhiều trên thế giới. Năm 2024, hoa cắt cành xuất khẩu trên thế giới đạt doanh số 3,45 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng 8%/năm - (Ảnh: Đức Thiện).

Phát biểu tại sự kiện, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung khẳng định, hoa - cây cảnh là ngành hàng phát triển và được quan tâm nhiều trên thế giới. Năm 2024, hoa cắt cành xuất khẩu trên thế giới đạt doanh số 3,45 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng 8%/năm.

Ở châu Âu, diện tích hoa cây cảnh chỉ chiếm 12% tổng diện tích trồng hoa, cây cảnh thế giới nhưng tạo ra 42% giá trị tổng sản lượng, là khu vực có trình độ thâm canh cao nhất, giá trị sản xuất trung bình 120 nghìn Euro/ha. Trong khi đó, Trung Quốc và Nhật Bản có tỷ lệ hoa, cây cảnh trong nhà kính tương ứng là 17% và 51%, năng suất trung bình tương ứng là 10 và 140 nghìn Euro/ha/năm.

Với những tiềm năng và lợi thế sẵn có, Việt Nam hoàn toàn có thể thiết lập các mô hình như vậy, nếu có sự vào cuộc quyết liệt từ trung ương đến địa phương, từ đơn vị nghiên cứu, đào tạo đến doanh nghiệp và nghệ nhân.

Để đạt được mục tiêu đưa hoa cây cảnh trở thành một ngành kinh tế bền vững, Thứ trưởng Hoàng Trung cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định cần thực hiện đồng bộ 5 nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách để hoa cây cảnh được công nhận là ngành hàng kinh tế chính thức trong cơ cấu trồng trọt quốc gia. Xây dựng các chính sách ưu đãi về tín dụng, đất đai, thuế, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này; Rà soát sửa đổi Đề án phát triển ngành hoa, cây cảnh đến năm 2030 cho phù hợp với tình hình thực tiễn.

Thứ hai, tổ chức lại sản xuất theo hướng chuyên nghiệp, hiệu quả. Phát triển vùng sản xuất chuyên canh hoa cây cảnh tập trung tại các địa phương có lợi thế. Khuyến khích xây dựng hợp tác xã, tổ hợp tác, chuỗi liên kết với sự tham gia của doanh nghiệp làm trung tâm.

"Chúng ta cần phải xây dựng được một hệ sinh thái ngành hoa, cây cảnh - nơi mỗi sản phẩm không chỉ có chất lượng, giá trị thẩm mỹ cao mà còn được định danh, gắn với truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn bền vững và có thể được giao dịch trên các nền tảng số, tham gia chuỗi cung ứng quốc tế", Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh.

Thứ ba, đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ. Tăng cường chọn tạo giống hoa mới, giống bản địa có giá trị kinh tế cao. Ứng dụng công nghệ cao: nhà kính, tưới nhỏ giọt, nuôi cấy mô, AI, IoT trong sản xuất, bảo quản, phân phối. Hỗ trợ xây dựng trung tâm công nghệ, vườn ươm giống hoa, trạm bảo quản và sơ chế hoa hiện đại.

Thứ tư, phát triển thị trường và xây dựng thương hiệu. Mở rộng thị trường tiêu thụ nội địa thông qua thương mại điện tử, hệ thống phân phối hiện đại, kết hợp du lịch sinh thái. Đẩy mạnh xuất khẩu, tận dụng các hiệp định thương mại tự do, xây dựng thương hiệu quốc gia cho hoa Việt Nam. Nghiên cứu hình thành một mạng lưới liên kết - một liên minh sàn giao dịch hoa cây cảnh quốc gia, có khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu với các sàn giao dịch lớn trong khu vực và thế giới.

Thứ năm, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực quản trị. Tăng cường đào tạo nghề, kỹ năng sản xuất, tạo hình, chăm sóc hoa, cây cảnh cho nông dân và nghệ nhân. Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về hoa cây cảnh tại các trường đại học, cao đẳng. Phát huy vai trò của các viện nghiên cứu, Hội Sinh vật cảnh Việt Nam và Học viện Nông nghiệp Việt Nam trong đào tạo, nghiên cứu và tư vấn chính sách.

Việc công nhận hoa, cây cảnh là ngành hàng trong cơ cấu trồng trọt quốc gia không chỉ mang ý nghĩa về danh mục chính sách mà còn là sự khẳng định giá trị của ngành đối với nền kinh tế nông nghiệp hiện đại. Đây là tiền đề để các địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội và nhà vườn mạnh dạn đầu tư, huy động nguồn lực và tiếp cận hiệu quả các chương trình hỗ trợ của Nhà nước và quốc tế.

Cần hình thành hệ sinh thái sản xuất hoa cây cảnh chuyên nghiệp, liên kết chặt giữa nhà vườn – doanh nghiệp – hiệp hội

Từ thực tiễn tại các vùng chuyên canh lớn như Đà Lạt (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp), Văn Giang (Hưng Yên), Tây Tựu (Hà Nội), các chuyên gia, nghệ nhân và doanh nghiệp cùng nhận định rằng ngành hoa, cây cảnh Việt Nam đang rất cần một hệ sinh thái sản xuất – tiêu thụ mang tính chuyên nghiệp và hiện đại. Trong hệ sinh thái đó, vai trò liên kết giữa nhà vườn, doanh nghiệp và hiệp hội là then chốt để tạo dựng chuỗi giá trị bền vững.

Hiện nay, phần lớn sản xuất hoa cây cảnh ở Việt Nam vẫn dựa trên mô hình hộ cá thể, quy mô nhỏ, công nghệ hạn chế, thiếu sự gắn kết với thị trường. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm mà còn khiến các nhà vườn dễ bị tổn thương khi giá cả biến động. Trong khi đó, các nước như Hà Lan, Nhật Bản, Trung Quốc… đã hình thành được các cụm sản xuất lớn với chuỗi liên kết khép kín, từ chọn giống – sản xuất – bảo quản – chế biến – tiêu thụ.

Một giải pháp được các đại biểu tại lễ hội đề xuất là xây dựng các hợp tác xã kiểu mới và tổ hợp tác sản xuất hoa cây cảnh chuyên nghiệp, có sự tham gia của doanh nghiệp làm đầu tàu. Các doanh nghiệp này sẽ đảm nhiệm vai trò dẫn dắt, hỗ trợ kỹ thuật, tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc và tiếp cận thị trường. Các hợp tác xã và nhà vườn sẽ là mắt xích thực thi trong sản xuất, tập trung vào nâng cao chất lượng, đảm bảo sản lượng ổn định.

Việc ứng dụng hệ thống tiêu chuẩn bền vững như VietGAP, GlobalGAP và hệ thống truy xuất nguồn gốc cũng là yếu tố cốt lõi giúp sản phẩm hoa cây cảnh Việt Nam đủ điều kiện tham gia chuỗi cung ứng quốc tế. Thực tế cho thấy, nhiều thị trường xuất khẩu lớn như Nhật Bản, châu Âu, Mỹ… đều yêu cầu sản phẩm có mã số vùng trồng, hồ sơ kỹ thuật, điều kiện sản xuất an toàn và đảm bảo môi trường.

Bên cạnh đó, các hiệp hội ngành nghề cần phát huy vai trò điều phối, hỗ trợ kết nối thông tin, tổ chức hội chợ triển lãm, xúc tiến thương mại và đào tạo kỹ năng cho nông dân và nghệ nhân. Việc thiết lập các nền tảng số như sàn giao dịch hoa cây cảnh quốc gia, kết nối với sàn thương mại điện tử trong và ngoài nước, sẽ tạo điều kiện thuận lợi để ngành hoa tiếp cận thị trường số và chuyển đổi số toàn diện.

Festival hoa, cây cảnh VNUA 2025, với sự ra mắt của sàn đấu giá hoa đầu tiên tại Việt Nam, là một minh chứng sống động cho xu hướng hình thành hệ sinh thái liên kết. Đây là mô hình có thể nhân rộng tại các vùng trồng hoa trọng điểm, góp phần chuyên nghiệp hóa ngành, gia tăng giá trị và thúc đẩy xuất khẩu bền vững.

Thiếu nhân lực chất lượng cao và công nghệ hiện đại đang kìm hãm tiềm năng xuất khẩu hoa cây cảnh Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nhu cầu hoa cây cảnh ngày càng gia tăng, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng vươn lên vị trí cao trong chuỗi cung ứng hoa toàn cầu. Tuy nhiên, hai điểm nghẽn quan trọng hiện đang kìm hãm sức bật của ngành là thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao và sự hạn chế trong ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất.

Bà Dương Thị Ngà - Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Bắc - Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) trình bày phần tham luận tại Hội thảo quốc gia với chủ đề “Phát triển bền vững ngành hoa, cây cảnh Việt Nam” - (Ảnh: Phạm Hùng).

Theo bà Dương Thị Ngà – Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Bắc – hiện nay lực lượng lao động trong ngành phần lớn vẫn là lao động phổ thông, chưa qua đào tạo chuyên sâu về quy trình chăm sóc, tạo hình, bảo quản và nhân giống. Trong khi đó, các yêu cầu mới về tiêu chuẩn sản xuất, kỹ thuật canh tác trong nhà kính, phòng trừ sinh học và hậu cần sau thu hoạch ngày càng đòi hỏi đội ngũ nhân lực phải có trình độ cao, nắm bắt công nghệ.

Một số mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao như tại Đà Lạt, Văn Giang bước đầu cho kết quả tích cực, tuy nhiên còn rất hạn chế về quy mô. Việc nhân rộng các mô hình này đòi hỏi không chỉ vốn đầu tư mà còn cần sự chuẩn bị đồng bộ về kỹ thuật, đào tạo và hỗ trợ kỹ sư trẻ. Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu và ứng dụng khoa học – như trung tâm giống, trạm bảo quản, cơ sở nuôi cấy mô – cũng chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng, nếu muốn cạnh tranh với các nước có ngành hoa phát triển như Nhật Bản, Trung Quốc hay Hà Lan, Việt Nam cần khẩn trương triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu về hoa cây cảnh tại các trường đại học, cao đẳng nông nghiệp. Đồng thời, tăng cường liên kết với doanh nghiệp và viện nghiên cứu trong chuyển giao công nghệ mới như AI, IoT, blockchain cho truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng và chuỗi cung ứng.

Một số giải pháp quan trọng cũng được đề xuất gồm: xây dựng các trung tâm đào tạo nghề hoa cây cảnh cấp vùng; phát triển chương trình khởi nghiệp dành cho thanh niên nông thôn trong lĩnh vực sinh vật cảnh; tổ chức các cuộc thi sáng tạo và hội thi tay nghề nhằm khơi dậy tinh thần nghề nghiệp và niềm tự hào với nghề trồng hoa.

Trong dài hạn, đầu tư vào nhân lực và công nghệ không chỉ giúp tăng năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn tạo ra một thế hệ nhà vườn – doanh nhân trẻ bản lĩnh, sáng tạo, làm chủ công nghệ. Đó chính là chìa khóa để đưa hoa cây cảnh Việt Nam chinh phục các thị trường khó tính và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ ngành hoa thế giới.

Ban Biên tập Tạp chí Việt Nam hương sắc trân trọng giới thiệu toàn văn báo cáo này – một tài liệu quan trọng, có giá trị khoa học và thực tiễn cao – nhằm góp phần lan tỏa thông tin chính thống, làm cơ sở để các cấp quản lý, nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà khoa học và nghệ nhân cùng chung tay xây dựng ngành hoa, cây cảnh Việt Nam phát triển xứng tầm trong kỷ nguyên kinh tế xanh và hội nhập quốc tế.

Dưới đây là báo cáo của bà Dương Thị Ngà – Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Bắc tại Hội thảo quốc gia “Phát triển bền vững ngành Hoa, cây cảnh Việt Nam” nằm trong chuỗi sự kiện Festival hoa, cây cảnh VNUA 2025 của Học viện Nông nghiệp Việt Nam diễn ra vào ngày 10/5 vừa qua.